Μια «προκλητική» σύνοψη της παρούσας φάσης του παγκόσμιου οικονομικού κύκλου

Να κάνουμε τα πράγματα λίγο απλά όσον αφορά την παρούσα φάση της οικονομικής κρίσης που διανύουμε; Στην παρούσα φάση λοιπόν, οι οικονομίες που πλήγονται απο την κρίση, έχουν ανάγκη από χρήματα, από ρευστότητα όπως το λένε. Για να αποκτήσουν οι οικονομίες αυτές ρευστό χρήμα και να κινηθεί η αγορά, ως συνήθως, επέλεγαν τον εύκολο και φθηνό δανεισμό από τις διεθνείς τραπεζικές αγορές. Τώρα, οι τράπεζες πάσχουν από έλλειψη ρευστότητας (λένε..) και πρέπει να βρεθεί άλλος τρόπος ενδυνάμωσης της οικονομίας. Και αυτός είναι η κρατική χρηματοδότηση (αυτό που ονομάζουν government bailout) μέσω χρηματικών πακέτων στήριξης των τραπεζών και συνεπώς (;) της πραγματικής οικονομίας μέσω των απαραίτητων δανείων.

Ωραία έως εδώ, το κράτος θα παρέμβει για να διασώσει την αμερικανική οικονομία με $ 700.000.000.000, το ίδιο θα γίνει για την Ε.Ε. με € 200.000.000.000 καθώς και για την Ελλάδα με τα διαβόητα € 28.000.000.000 της κυβέρνησης (που και καλά οι τράπεζες αρνούνται να πάρουν). Το ερώτημα που ευλόγως γεννιέται είναι: που θα βρεθούν αυτά τα χρήματα; Απάντηση: Τα χρήματα αυτά δεν υπάρχουν προς το παρόν οπότε θα βρεθούν μέσω δανεισμού. Ο πιο πρόσφορος τρόπος δημόσιου δανεισμού (δλδ δανεισμού που κάνουν φορείς του δημοσίου όπως π.χ. η κυβέρνηση) είναι η έκδοση κρατικών ομολόγων. Αυτό σημαίνει ότι, η ελληνική κυβέρνηση θα εκδώσει ομόλογα του ελληνικού δημοσίου αξίας 28 δις Ευρώ και θα τα πουλήσει στις διεθνείς και/ή εσωτερικές χρηματαγορές με αντάλλαγμα χρήμα ίσης αξίας, δλδ 28 δις Ευρώ. Αυτό σημαίνει αυτομάτως, ότι , ανεξάρτητα από το αν θα πιάσουν τόπο αυτά τα χρήματα (και μεταξύ μας, οικονομολόγοι και μη ξέρουν ότι δε θα πιάσουν τον επιθυμητό κοινωνικά τόπο), το ελληνικό κράτος θα χρωστάει στους δανειστές του 28 δις Ευρώ. Αυτό αμέσως αμέσως σημαίνει ότι αυξάνεται το δημόσιο χρέος του κράτους και ότι οι φορολογούμενοι θα επιφορτιστούν με την αποπληρωμή αυτού του χρέους. Το μέλλον λοιπόν μας επιφυλάσσει δυσβάσταχτους φόρους και ασφαλιστικές περικοπές ούτως ώστε να αποπληρωθεί το διογκωμένο δημόσιο χρέος. Γι’αυτό η δημοσιονομική εξυγίανση είναι από τους πρωταρχικούς σκοπούς κάθε κυβέρνησης μη αναπτυγμένων κρατών (ενώ τα αναπτυγμένα δανείζονται και δαπανούν ακραιφνώς), για να μπορεί να είναι αξιόπιστος δανειζόμενος στις παγκόσμιες αγορές ομολόγων.

Το ένα ερώτημα που προκύπτει είναι το καλοπροαίρετο: σαν καλός έλληνας πολίτης, είμαι διατεθειμένος να πληρώσω αυτή την αύξηση των φόρων εφόσον προσδοκώ ότι η οικονομία θα σωθεί και η ανάπτυξη θα επιστρέψει σε υψηλούς ρυθμούς; Ποιος μου εγγυάται ότι το τελευταίο θα γίνει όταν η κρίση αφορά τόσο το χρέος όσο και την ανταγωνιστικότητα αλλά και την επιδείνωση του ισοζυγίου εξωτερικών συναλλαγών κ.ο.κ. και μάλιστα σε περίοδο παγκόσμιας κρίσης με υποψίες ύφεσης;

Μπράβο μας που το ρωτάμε αυτό. Το άλλο ερώτημα όμως είναι πιο υποψιασμένο: μα ποιος θα δανείσει το ελληνικό κράτος, με τι χρήματα και από πού τα βρήκε αυτά τα χρήματα; Εδώ το ζήτημα παίρνει λίγο παραπάνω ανάλυση. Βρισκόμαστε σε μια φάση του παγκόσμιου καπιταλισμού όπου πιάσαμε μια χρηματιστηριακή κορυφή (ή αλλιώς φούσκα για όποιον σκέφτεται με κύκλους και όχι με γραμμές) με υψηλές τιμές παγκοσμίως (και στην Ελλάδα). Οι τιμές αυξάνονται γιατί μόνο έτσι θα πραγματοποιηθούν κέρδη από τις αγοραπωλησίες χρηματιστηριακών μετοχών. Αγοράζω φθηνά, πουλάω ακριβά κ.ο.κ. και η τιμή της μετοχής θα ανεβαίνει. Αυτή η διαδικασία θα συνεχίζεται έως ότου οι τιμές θα έχουν γίνει τόσο υψηλές ώστε θα αρχίσουν να γεννιούνται φόβοι στην αγορά για την πτώση τους. Όποιος λοιπόν έχει μετοχές και προσδοκά πτώση της τιμής τους, αρχίζει να πουλάει τώρα που οι τιμές είναι ακόμα υψηλές. Αυτή η συμπεριφορά όμως δημιουργεί ένα τσουνάμι αντιδράσεων σε όσους κατέχουν χρηματιστηριακά προϊόντα των οποίων η τιμή αναμένεται να πέσει. Παρατηρείται τότε άνοδος της προσφοράς μετοχών και συνεπώς πτώση της τιμής τους που μπορεί να εξαπλωθεί ταχύτατα. Αυτό το φαινόμενο που παρότι αμφισβητήθηκε έντονα από κάποιους σύγχρονους οικονομολόγους, υποστηρικτές της θεωρίας της διασποράς κινδύνου (ότι δλδ η επένδυση σε πολλές μετοχές και χρηματιστηριακά προϊόντα σε πολλά μέρη της γης, ή αλλιώς ο παράδεισος της παγκοσμιοποίησης, μειώνει στο ελάχιστο τον κίνδυνο ενός χρηματοπιστωτικού κραχ) βλέπουμε να εκτυλίσσεται και σήμερα με εντυπωσιακά εκτεταμένο τρόπο. Αιτία (ή αφορμή για άλλους), το μπουμ στα αμερικανικά στεγαστικά δάνεια.

Τι σχέση έχουν τώρα τα αμερικάνικά στεγαστικά δάνεια με τα 28 δις που θα πρέπει να πληρώσουμε τα επόμενα χρόνια για να σώσουμε τη χώρα απο την ύφεση; Έχουν και παραέχουν. Ας κάνουμε αρχικά τον απλό και λογικό παραλληλισμό μεταξύ των αμερικανικών και των ελληνικών στεγαστικών δανείων. Και τα δύο γνώρισαν τεράστια αύξηση την τελευταία δεκαετία λόγω της υψηλής ρευστότητας που προσέφεραν οι ιδιωτικές τράπεζες των δύο χωρών σε πελάτες που ήθελαν να επενδύσουν ή να αγοράσουν κατοικία. Και τα δύο προήλθαν κυρίως από χρήμα που παράχθηκε στο εξωτερικό και μάλιστα από βιομηχανικούς και χρηματιστηριακούς παράγοντες των ίδιων χωρών που επένδυσαν στο «φθηνότερο» από άποψη κόστους (φόροι, εργασία, έλεγχοι, ενοίκια) εξωτερικό (παγκοσμίως για τις ΗΠΑ, Ινδία για την Αγγλία, Βαλκάνια και ανατολική Ευρώπη για την Ελλάδα).Και τα δύο περνάνε κρίση αυτή τη στιγμή λόγω της περικοπής τους και της αδυναμίας εξόφλησης από τους δανειζόμενους.

Ας σταθούμε λιγάκι σε αυτή τη περικοπή. Γιατί άραγε αυτές οι ιδιωτικές τράπεζες σταματάνε να χρηματοδοτούν τα δάνεια αυτά; Μα γιατί δεν τους συμφέρει πια, η εμπιστοσύνη στην διατραπεζική αγορά με την παρείσφρηση τόσων πολλών πολύπλοκών χρηματιστηριακών εργαλείων έχει μειωθεί στο ελάχιστο. Έχουν τα χρήματα (έπειτα και από την πώληση των μετοχών) αλλά φοβούνται να τα δανείσουν. Τα κρατάνε ως ρευστά διαθέσιμα λοιπόν όπως σοφά έδειξε ο Κέυνς για την κρίση του 1929. Και περιμένουν.. Τι άραγε περιμένουν; Μα μια πιο ασφαλή και προσοδοφόρα ευκαιρία δανεισμού. Και ποια είναι αυτή; Τα θυμάστε τα κρατικά ομόλογα που λέγαμε πριν με τα οποία η ελληνική και μια οποιαδήποτε κυβέρνηση θα δανειστεί για να χρηματοδοτήσει το bailout; Αυτό βέβαια δεν είναι κάτι καινούργιο. Τα τελευταία χρόνια το δημόσιο δανείζεται από ισχυρούς έλληνες αποταμιευτές του εσωτερικού και εξωτερικού. Οι οποίοι έχουν κάθε συμφέρον από αυτή τη συναλλαγή σε αντίθεση με εκείνους που πληρώνουν φόρους για την εξυπηρέτηση του χρέους. Αυτή είναι η Μόρντορ των ημετέρων του νέο-ελληνικού καπιταλισμού. (Το βιβλίο του Κώστα Βεργόπουλου «Η αρπαγή του πλούτου» είναι ο καλύτερος οικονομικός οδηγός).

Να λοιπόν από πού προέρχεται ο ανταγωνισμός στην παγκόσμια αγορά κρατικών ομολόγων, από ποια θα είναι η καλύτερη προσφορά για την επένδυση των παγκόσμιων αργούντων ρευστών διαθεσίμων. Ως γνωστόν, η Ελλάδα είναι σε δεινή θέση, θα πρέπει να δανειστεί με πολύ υψηλό επιτόκιο, άσε που οι επενδυτικοί οίκοι την κατατάσσουν στις χώρες με αδύναμη κυβέρνηση (όπως είναι π.χ. η Ταϋλάνδη). Αυτό μπορεί να οδηγήσει στις πόρτες του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, το οποίο έχει αποδείξει πόσο χαλαρά(…)μεταχειρίζεται τις χώρες με τις οποίες συνάπτει δάνεια. Γι αυτό το λόγο προτάθηκε αυτές τις μέρες στην βουλή από τον Ανδρουλάκη η δημιουργία κοινού ευρωομολόγου ούτως ώστε να μπορούν όλες οι χώρες, ακόμα και οι αδύναμες δημοσιονομικά μεσογειακές, να δανείζονται με ίσους όρους. Σε κάθε περίπτωση πάντως (ακόμα δλδ και αν όλες αυτές οι εξελίξεις είναι κατευθυνόμενες για την εξυπηρέτηση άλλων σκοπών π.χ. απενοχοποίηση της κυβέρνησης και ρίξιμο όλων των ευθυνών στο ΔΝΤ), εκείνο που έχει σημασία είναι ότι συστημικά, ο τρόπος διάσωσης των πραγματικών οικονομιών είναι κομμένος και ραμμένος στα μέτρα των διεθνών ιδιωτικών επενδυτικών (τραπεζικών και χρηματιστηριακών) οίκων. Αυτών δλδ που τόσα χρόνια μας φλόμωσαν στα δάνεια και δημιούργησαν την πιστωτική κρίση. Αυτό που προσπαθούν να μας επιβάλλουν ως μελλοντική λύση είναι η πηγή των μελλοντικών μας προβλημάτων.

Το ερώτημα που μένει να απαντηθεί είναι το πόσο θα διαρκέσει αυτό το αλισβερίσι χωρίς να έχουμε σοβαρές κοινωνικές διαταραχές μιας και γίνεται κατανοητό ότι η δημοσιονομική λιτότητα για την εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους γίνεται μόνιμη (και όχι βραχυχρόνια) παράμετρος της οικονομικής πολιτικής. Και ακόμη βαθύτερα, στα άδυτα του παγκόσμιου καπιταλισμού, ποιος πόλεμος άραγε να διεξάγεται;