Η Ατελείωτη Ζήτηση: Λύση ή Πρόβλημα;

Μερικά χρόνια τώρα μελετάω τον καπιταλισμό και μπορώ να πω ότι είναι πολύ μπερδεμένος. Θεωρία, σου λέει, τη μαθαίνεις. Μετά κοιτάς στην πράξη και όλα είναι διαφορετικά. Αλλά αυτοί οι καθηγητάδες συνεχίζουν το χαβά τους. Βασίζονται πάλι στη θεωρία για να μας βγάλουν από την κρίση όταν αποδεικνύεται ότι οι περιορισμοί αυτής είναι απεριόριστες. Τώρα, για να καταλάβετε, μιλάνε για αύξηση της εγχώριας ζήτησης στην Κίνα και μείωση των εξαγωγών της προς τις ΗΠΑ ώστε οι τελευταίες να μην καταναλώνουν τόσο φθηνά. Αυτό με τη σειρά του θα μειώσει τόσο τα εμπορικά πλεονάσματα της Κίνας όσο και τα ελλείμματα των ΗΠΑ στα οποία χρεώνεται ο απερίσκεπτος δανεισμός των τελευταίων.
Μα καλά ρε παιδιά, διανοείστε τι επίπτωση θα έχει μια ακόμα μεγαλύτερη αύξηση της κατανάλωσης και της επένδυσης στην Κίνα; Καταρχήν, τι περιβαλλοντικές επιπτώσεις θα έχει;
Δεύτερο στη σειρά έρχεται το παραμύθι της ευμάρειας. Πολύ εύκολα μιλάτε περί αύξησης της ζήτησης στα δυτικά της χώρας όπου τα εισοδήματα είναι χαμηλά. Δηλαδή, έγιναν που έγιναν πλούσιοι στις ανατολικές ακτές της χώρας, πρέπει να γίνουν και στα δυτικά. Η λύση δηλαδή στην οικονομική κρίση είναι η περαιτέρω αύξηση του πλούτου. Κάποιοι θα πουν ότι δεν πρόκειται περί αύξησης του πλούτου αλλά περί ανακατανομής του και μάλιστα περισσότερο δίκαιης. Α, μάλιστα, όπως υποτίθεται ότι έγινε και σε όλες τις χώρες και ιδίως στις ΗΠΑ (και την Ελλάδα) μετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού όπου οι αγορές θα εξασφάλιζαν πλούτο για όλους. Δημοκρατία και στα κέρδη. Έτσι ο δανεισμός για κατανάλωση πήγε σύννεφο, για να έχει βίλα και η θείτσα μου. Έτσι έβαλαν στο παιχνίδι της κερδοσκοπίας τον κοσμάκη λέγοντάς το «λαϊκό καπιταλισμό». Παίξε κι εσύ, είναι εύκολο, αγόρασε μετοχές. Τώρα οι πιο πολλοί κλαίνε.
Το ίδιο θα πουν αύριο και στους φτωχούς κινέζους και όλους τους ομοίους τους. Αρχικά θα έρθει μια πραγματική ανάπτυξη (ήδη έχει έρθει), δηλαδή επενδύσεις σε πάγιο κεφάλαιο (δρόμους και άλλες υποδομές) και βιομηχανία. Έπειτα όμως αναγκαστικά θα αναπτυχθεί η χρηματαγορά και η ανάπτυξη θα λέγεται χρηματοοικονομική. Και πάλι δάνεια και πάλι κατανάλωση χωρίς παραγωγή. Θα σας πουν ότι η Κίνα προστατεύει τις κεφαλαιαγορές της και μια τέτοια έκρυθμη κατάσταση θα αποφευχθεί. Σωστά, το ερώτημα όμως είναι για πόσο καιρό θα γίνεται αυτό; Όσο οι κυβερνήσεις δεν αφήνουν το κεφάλαιο απόλυτα ελεύθερο η Κίνα δεν απειλείται από μεγάλη κρίση. Υπάρχουν όμως και οι δυνάμεις που εξαρτούν την ισχυρή θέση της χώρας με την εκ μέρους της κυκλοφορίας ενός ισχυρού διεθνούς νομίσματος. Τέτοια προοπτική δε συνάδει με τους ελέγχους στην κίνηση κεφαλαίων.
Αυτά τα διδάγματα πολλοί επιχειρηματίες και πολιτικοί δεν τα ξέρουν καν και όσοι τα γνωρίζουν δεν τα λένε ανοιχτά. Οι οικονομολόγοι πάλι τα γνωρίζουν αλλά συνεχίζουν να πιστεύουν ότι πάντα κάπου θα βρεθεί ζήτηση για να απορροφήσει την τεράστια προσφορά. Αυτό όμως λέγεται problem-solving (επικεντρωμένη στη λύση του προβλήματος) και όχι problem-prevention (επικεντρωμένη στην πρόληψη του προβλήματος) επιστήμη.
Όταν η Κίνα φτάσει να έχει εξαντλήσει τους πόρους της, περιβαλλοντικούς και ανθρώπινους, τότε θα έχει γίνει η Αμερική του 2050. Μέχρι τότε πρέπει να βρεθεί ζήτηση για τα δάνεια των Κινέζων κάπου αλλού στον πλανήτη. Αν δεν υπάρχει ζήτηση πρέπει να τη δημιουργήσουμε εμείς. Μέχρι να το κάνουμε αυτό θα υποφέρουμε από κρίσεις. Και οι κρίσεις θα συνεχίζονται και η ιστορία θα κινείται από μόνη της με βάση τους νόμους της προσφοράς και της ζήτησης.
Και εμείς οι ανειδίκευτοι, εκτός από χαμηλόμισθο εργατικό κόστος, νομίζουμε ότι δεν παίζουμε κανένα ρόλο σε όλη αυτή τη διαδικασία. Έτσι ακούμε χωρίς να κρίνουμε, κρίνουμε χωρίς να ξέρουμε και ξέρουμε χωρίς να έχουμε ακούσει. Μόνο περιμένουμε να δούμε ποιο καινούργιο φρούτο θα μας πλασάρουν για να πάμε να το ζητήσουμε.

Ένα σχόλιο για την αγορά κρατικών ομολόγων

Πριν από κανά χρόνο έγραψα αυτό το σχόλιο για την αγορά ομολόγων της ημεδαπής και όχι μόνο. Το βρίσκω και σήμερα επίκαιρο και θα ήθελα να το διαβάσετε. Διαπνέεται μεν απο έναν θεωρητισμό (δλδ προσπαθεί να καλύψει κάποια κενά γνώσης της πράξης με έτοιμες γνώσης της θεωρίας) αλλά αυτή είναι και η δουλειά ενός επιστήμονα, να διατυπώνει υποθέσεις και να τις ερευνά. Πείτε μου τις απόψεις σας.

Να κάνουμε τα πράγματα λίγο απλά όσον αφορά την παρούσα φάση της οικονομικής κρίσης που διανύουμε; Στην παρούσα φάση λοιπόν, οι οικονομίες που πλήγονται απο την κρίση, έχουν ανάγκη από χρήματα, από ρευστότητα όπως το λένε. Για να αποκτήσουν οι οικονομίες αυτές ρευστό χρήμα και να κινηθεί η αγορά, ως συνήθως, επέλεγαν τον εύκολο και φθηνό δανεισμό από τις διεθνείς τραπεζικές αγορές. Τώρα, οι τράπεζες πάσχουν από έλλειψη ρευστότητας (λένε..) και πρέπει να βρεθεί άλλος τρόπος ενδυνάμωσης της οικονομίας. Και αυτός είναι η κρατική χρηματοδότηση (αυτό που ονομάζουν government bailout) μέσω χρηματικών πακέτων στήριξης των τραπεζών και συνεπώς (;) της πραγματικής οικονομίας μέσω των απαραίτητων δανείων.

Ωραία έως εδώ, το κράτος θα παρέμβει για να διασώσει την αμερικανική οικονομία με $ 700.000.000.000, το ίδιο θα γίνει για την Ε.Ε. με € 200.000.000.000 καθώς και για την Ελλάδα με τα διαβόητα € 28.000.000.000 της κυβέρνησης (που και καλά οι τράπεζες αρνούνται να πάρουν). Το ερώτημα που ευλόγως γεννιέται είναι: που θα βρεθούν αυτά τα χρήματα; Απάντηση: Τα χρήματα αυτά δεν υπάρχουν προς το παρόν οπότε θα βρεθούν μέσω δανεισμού. Ο πιο πρόσφορος τρόπος δημόσιου δανεισμού (δλδ δανεισμού που κάνουν φορείς του δημοσίου όπως π.χ. η κυβέρνηση) είναι η έκδοση κρατικών ομολόγων. Αυτό σημαίνει ότι, η ελληνική κυβέρνηση θα εκδώσει ομόλογα του ελληνικού δημοσίου αξίας 28 δις Ευρώ και θα τα πουλήσει στις διεθνείς και/ή εσωτερικές χρηματαγορές με αντάλλαγμα χρήμα ίσης αξίας, δλδ 28 δις Ευρώ. Αυτό σημαίνει αυτομάτως, ότι , ανεξάρτητα από το αν θα πιάσουν τόπο αυτά τα χρήματα (και μεταξύ μας, οικονομολόγοι και μη ξέρουν ότι δε θα πιάσουν τον επιθυμητό κοινωνικά τόπο), το ελληνικό κράτος θα χρωστάει στους δανειστές του 28 δις Ευρώ. Αυτό αμέσως αμέσως σημαίνει ότι αυξάνεται το δημόσιο χρέος του κράτους και ότι οι φορολογούμενοι θα επιφορτιστούν με την αποπληρωμή αυτού του χρέους. Το μέλλον λοιπόν μας επιφυλάσσει δυσβάσταχτους φόρους και ασφαλιστικές περικοπές ούτως ώστε να αποπληρωθεί το διογκωμένο δημόσιο χρέος. Γι’αυτό η δημοσιονομική εξυγίανση είναι από τους πρωταρχικούς σκοπούς κάθε κυβέρνησης μη αναπτυγμένων κρατών (ενώ τα αναπτυγμένα δανείζονται και δαπανούν ακραιφνώς), για να μπορεί να είναι αξιόπιστος δανειζόμενος στις παγκόσμιες αγορές ομολόγων.

Το ένα ερώτημα που προκύπτει είναι το καλοπροαίρετο: σαν καλός έλληνας πολίτης, είμαι διατεθειμένος να πληρώσω αυτή την αύξηση των φόρων εφόσον προσδοκώ ότι η οικονομία θα σωθεί και η ανάπτυξη θα επιστρέψει σε υψηλούς ρυθμούς; Ποιος μου εγγυάται ότι το τελευταίο θα γίνει όταν η κρίση αφορά τόσο το χρέος όσο και την ανταγωνιστικότητα αλλά και την επιδείνωση του ισοζυγίου εξωτερικών συναλλαγών κ.ο.κ. και μάλιστα σε περίοδο παγκόσμιας κρίσης με υποψίες ύφεσης;

Μπράβο μας που το ρωτάμε αυτό. Το άλλο ερώτημα όμως είναι πιο υποψιασμένο: μα ποιος θα δανείσει το ελληνικό κράτος, με τι χρήματα και από πού τα βρήκε αυτά τα χρήματα; Εδώ το ζήτημα παίρνει λίγο παραπάνω ανάλυση. Βρισκόμαστε σε μια φάση του παγκόσμιου καπιταλισμού όπου πιάσαμε μια χρηματιστηριακή κορυφή (ή αλλιώς φούσκα για όποιον σκέφτεται με κύκλους και όχι με γραμμές) με υψηλές τιμές παγκοσμίως (και στην Ελλάδα). Οι τιμές αυξάνονται γιατί μόνο έτσι θα πραγματοποιηθούν κέρδη από τις αγοραπωλησίες χρηματιστηριακών μετοχών. Αγοράζω φθηνά, πουλάω ακριβά κ.ο.κ. και η τιμή της μετοχής θα ανεβαίνει. Αυτή η διαδικασία θα συνεχίζεται έως ότου οι τιμές θα έχουν γίνει τόσο υψηλές ώστε θα αρχίσουν να γεννιούνται φόβοι στην αγορά για την πτώση τους. Όποιος λοιπόν έχει μετοχές και προσδοκά πτώση της τιμής τους, αρχίζει να πουλάει τώρα που οι τιμές είναι ακόμα υψηλές. Αυτή η συμπεριφορά όμως δημιουργεί ένα τσουνάμι αντιδράσεων σε όσους κατέχουν χρηματιστηριακά προϊόντα των οποίων η τιμή αναμένεται να πέσει. Παρατηρείται τότε άνοδος της προσφοράς μετοχών και συνεπώς πτώση της τιμής τους που μπορεί να εξαπλωθεί ταχύτατα. Αυτό το φαινόμενο που παρότι αμφισβητήθηκε έντονα από κάποιους σύγχρονους οικονομολόγους, υποστηρικτές της θεωρίας της διασποράς κινδύνου (ότι δλδ η επένδυση σε πολλές μετοχές και χρηματιστηριακά προϊόντα σε πολλά μέρη της γης, ή αλλιώς ο παράδεισος της παγκοσμιοποίησης, μειώνει στο ελάχιστο τον κίνδυνο ενός χρηματοπιστωτικού κραχ) βλέπουμε να εκτυλίσσεται και σήμερα με εντυπωσιακά εκτεταμένο τρόπο. Αιτία (ή αφορμή για άλλους), το μπουμ στα αμερικανικά στεγαστικά δάνεια.

Τι σχέση έχουν τώρα τα αμερικάνικά στεγαστικά δάνεια με τα 28 δις που θα πρέπει να πληρώσουμε τα επόμενα χρόνια για να σώσουμε τη χώρα απο την ύφεση; Έχουν και παραέχουν. Ας κάνουμε αρχικά τον απλό και λογικό παραλληλισμό μεταξύ των αμερικανικών και των ελληνικών στεγαστικών δανείων. Και τα δύο γνώρισαν τεράστια αύξηση την τελευταία δεκαετία λόγω της υψηλής ρευστότητας που προσέφεραν οι ιδιωτικές τράπεζες των δύο χωρών σε πελάτες που ήθελαν να επενδύσουν ή να αγοράσουν κατοικία. Και τα δύο προήλθαν κυρίως από χρήμα που παράχθηκε στο εξωτερικό και μάλιστα από βιομηχανικούς και χρηματιστηριακούς παράγοντες των ίδιων χωρών που επένδυσαν στο «φθηνότερο» από άποψη κόστους (φόροι, εργασία, έλεγχοι, ενοίκια) εξωτερικό (παγκοσμίως για τις ΗΠΑ, Ινδία για την Αγγλία, Βαλκάνια και ανατολική Ευρώπη για την Ελλάδα).Και τα δύο περνάνε κρίση αυτή τη στιγμή λόγω της περικοπής τους και της αδυναμίας εξόφλησης από τους δανειζόμενους.

Ας σταθούμε λιγάκι σε αυτή τη περικοπή. Γιατί άραγε αυτές οι ιδιωτικές τράπεζες σταματάνε να χρηματοδοτούν τα δάνεια αυτά; Μα γιατί δεν τους συμφέρει πια, η εμπιστοσύνη στην διατραπεζική αγορά με την παρείσφρηση τόσων πολλών πολύπλοκών χρηματιστηριακών εργαλείων έχει μειωθεί στο ελάχιστο. Έχουν τα χρήματα (έπειτα και από την πώληση των μετοχών) αλλά φοβούνται να τα δανείσουν. Τα κρατάνε ως ρευστά διαθέσιμα λοιπόν όπως σοφά έδειξε ο Κέυνς για την κρίση του 1929. Και περιμένουν.. Τι άραγε περιμένουν; Μα μια πιο ασφαλή και προσοδοφόρα ευκαιρία δανεισμού. Και ποια είναι αυτή; Τα θυμάστε τα κρατικά ομόλογα που λέγαμε πριν με τα οποία η ελληνική και μια οποιαδήποτε κυβέρνηση θα δανειστεί για να χρηματοδοτήσει το bailout; Αυτό βέβαια δεν είναι κάτι καινούργιο. Τα τελευταία χρόνια το δημόσιο δανείζεται από ισχυρούς έλληνες αποταμιευτές του εσωτερικού και εξωτερικού. Οι οποίοι έχουν κάθε συμφέρον από αυτή τη συναλλαγή σε αντίθεση με εκείνους που πληρώνουν φόρους για την εξυπηρέτηση του χρέους. Αυτή είναι η Μόρντορ των ημετέρων του νέο-ελληνικού καπιταλισμού. (Το βιβλίο του Κώστα Βεργόπουλου «Η αρπαγή του πλούτου» είναι ο καλύτερος οικονομικός οδηγός).

Να λοιπόν από πού προέρχεται ο ανταγωνισμός στην παγκόσμια αγορά κρατικών ομολόγων, από ποια θα είναι η καλύτερη προσφορά για την επένδυση των παγκόσμιων αργούντων ρευστών διαθεσίμων. Ως γνωστόν, η Ελλάδα είναι σε δεινή θέση, θα πρέπει να δανειστεί με πολύ υψηλό επιτόκιο, άσε που οι επενδυτικοί οίκοι την κατατάσσουν στις χώρες με αδύναμη κυβέρνηση (όπως είναι π.χ. η Ταϋλάνδη). Αυτό μπορεί να οδηγήσει στις πόρτες του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, το οποίο έχει αποδείξει πόσο χαλαρά(…)μεταχειρίζεται τις χώρες με τις οποίες συνάπτει δάνεια. Γι αυτό το λόγο προτάθηκε αυτές τις μέρες στην βουλή από τον Ανδρουλάκη η δημιουργία κοινού ευρωομολόγου ούτως ώστε να μπορούν όλες οι χώρες, ακόμα και οι αδύναμες δημοσιονομικά μεσογειακές, να δανείζονται με ίσους όρους. Σε κάθε περίπτωση πάντως (ακόμα δλδ και αν όλες αυτές οι εξελίξεις είναι κατευθυνόμενες για την εξυπηρέτηση άλλων σκοπών π.χ. απενοχοποίηση της κυβέρνησης και ρίξιμο όλων των ευθυνών στο ΔΝΤ), εκείνο που έχει σημασία είναι ότι συστημικά, ο τρόπος διάσωσης των πραγματικών οικονομιών είναι κομμένος και ραμμένος στα μέτρα των διεθνών ιδιωτικών επενδυτικών (τραπεζικών και χρηματιστηριακών) οίκων. Αυτών δλδ που τόσα χρόνια μας φλόμωσαν στα δάνεια και δημιούργησαν την πιστωτική κρίση. Αυτό που προσπαθούν να μας επιβάλλουν ως μελλοντική λύση είναι η πηγή των μελλοντικών μας προβλημάτων.

Το ερώτημα που μένει να απαντηθεί είναι το πόσο θα διαρκέσει αυτό το αλισβερίσι χωρίς να έχουμε σοβαρές κοινωνικές διαταραχές μιας και γίνεται κατανοητό ότι η δημοσιονομική λιτότητα για την εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους γίνεται μόνιμη (και όχι βραχυχρόνια) παράμετρος της οικονομικής πολιτικής. Και ακόμη βαθύτερα, στα άδυτα του παγκόσμιου καπιταλισμού, ποιος πόλεμος άραγε να διεξάγεται;

H αντεπανάσταση του κεφαλαίου στην Ελλάδα

Tο παρακάτω κείμενο δημοσιεύτηκε στην πατρινή εφημερίδα "Τα Γεγονότα" το Σάββατο 20/12

Αυτές τις μέρες συντελείται μία επίθεση στις συνειδήσεις μας. Είναι κάτι παρόμοιο με τον Δεκέμβρη του 2008 αλλά από την απέναντι πλευρά. Πρόκειται για μια αντεπανάσταση. Μια αντεπανάσταση από την πλευρά του κεφαλαίου κυριολεκτικά. Του εγχώριου και διεθνούς κεφαλαίου που τεστάρει αν η Ελλαδίτσα μπορεί να κρατήσει στους ώμους της την Ευρωπαϊκή οικονομία. Που μας πετάει τόσες ευθύνες και εμείς οι ανίδεοι τις αποδεχόμαστε. Φταίμε εμείς λοιπόν, όπως διαβάζω σε διάφορες εφημερίδες σήμερα. Εμείς οι απλοί εργαζόμενοι φταίμε, ενώ τα τέρατα που έτρωγαν από τον κρατικό κορβανά τόσα χρόνια κρατάνε το στόμα τους κλειστό αδυνατώντας να πάρουν το μέρος μας. Καλύτερα κοιτάνε να βρουν τρόπο να τη βγάλουν καθαρή από την κρίση. Βγάζουν λοιπόν το συμπέρασμα ότι το δημόσιο και οι εργαζόμενοι φταίνε.

Είδαμε πως τα κατάφεραν με τη μείωση των κοινωνικών δαπανών και τη λιτότητα δύο δεκαετίες τώρα. Υπερδιόγκωσαν το δανεισμό από τους ισχυρούς εγχώριους αποταμιευτές και τους ξένους συμμάχους/επενδυτές για να κάνουν τι; Σίγουρα όχι για να τα δώσουν στην παιδεία, την υγεία, την πρόνοια και σε παραγωγικές επενδύσεις. Σίγουρα ναι για να ευνοήσουν τους δανειστές αυτούς και για να φάνε τίποτα αυτοί και οι πολιτικοί αντιπρόσωποί τους καθώς και οι ενδιάμεσοι έμποροι της πολιτικής. Α, και τις ευρωπαϊκές επιδοτήσεις καλύτερα να μην τις εισπράττουμε άλλο γιατί έτσι όπως τις δαπανούμε χειρότερο κακό κάνουμε. Βολευτήκανε σε αυτές οι άρχοντες του κεφαλαίου και γίναμε όλοι εξαρτώμενοι από την Ευρώπη ενώ τα βιβλία τα ωραία λένε ότι πρέπει και εμείς να δίνουμε κάτι πίσω.

Η φτώχεια μεγαλώνει, η ανεργία επίσης, η ανασφάλεια για πολλούς και η αβεβαιότητα για όσους δουλεύουν περιστασιακά περισσεύουν. Η κατάθλιψη υπάρχει παντού, για αισιοδοξία μιλάνε μόνο κάποιοι φαντασμένοι πλούσιοι και οι κοινωνικές σχέσεις έχουν πάει περίπατο. Όπου να ναι και οι ανθρώπινες. Αυτό θέλουν όμως, να μας κάνουν να χάσουμε την εμπιστοσύνη στην αλληλεγγύη και να τους αντιμετωπίσουμε μεμονωμένα. Έτσι όμως μας έχουν στο χέρι και άσε τον Παπανδρέου να λέει και να θυμίζει άλλες ηρωικές εποχές. Τότε όμως υπήρχε μεγαλύτερη αισιοδοξία και πίστη και κριτική. Τώρα ο πρωθυπουργός μιλάει σα να παίζει θέατρο.

Μια ολόκληρη κοινωνία αμύνεται απέναντι σε αλλαγές που θα έχουν αμφίβολο αν όχι ξεκάθαρα αντιλαϊκό στίγμα. Τη φοβίζουν και την τρομοκρατούν.
Δύο λύσεις υπάρχουν για εμάς τους απλούς πολίτες. Είτε να καταπιούμε το παραμυθάκι και να πούμε σηκώνοντας τα χέρια ψηλά «Φταίμε, πάρτε τα μας», είτε να συσπειρωθούμε και να τους πούμε «Στοπ, έως εδώ, πάρτε τα από εκείνους που τα έχουν». Το λογικό είναι το δεύτερο γιατί απλά το πρώτο προϋποθέτει να τα έχουμε. Ε, τότε γιατί επιμένουν στο πρώτο; Γιατί θέλουν να τσεπώσουν όσα προλάβουν. Όταν φανεί ότι δε φταίνε ούτε τα ταμεία, ούτε οι μισθοί των δημοσίων υπαλλήλων, ούτε οι δημόσιες δαπάνες, τότε θα έχουμε φτάσει στον πάτο.

Οι δανειστές το έχουν καταλάβει αυτό και έως τότε θα έχουν φροντίσει να μη τους χρωστάμε, να έχουμε αποπληρώσει. Ετοιμάζονται λοιπόν από τώρα, ιδίως τώρα που κινδυνεύουν λόγω κρίσης. Αυτό αποτελεί και ένα εκβιασμό. Τουτέστιν, μας λένε, «αν θέλετε να συνεχίζουμε να σας δανείζουμε και να μην πτωχεύσετε, κάντε τις μεταρρυθμίσεις. Μα εγώ μένω με τον απορία, τις μεταρρυθμίσεις θα τις κάνουμε για να παράγουμε περισσότερα ή για να δανειζόμαστε περισσότερα; Καλοπροαίρετα απαντώ, πρώτα για να παράγουμε και ως συνέπεια για να δανειζόμαστε. Για να παράγουμε όμως χρειάζεται ώθηση στην οικονομία και μάλιστα στον παραγωγικό τομέα. Χρειάζεται επεκτατική δημοσιονομική και νομισματική πολιτική, τέτοιες που η οικονομική ορθοδοξία σήμερα συνεχίζει να απορρίπτει. Αντίθετα, συνεχίζει να ακολουθεί το νομισματικό κανόνα του αντιπληθωρισμού που θεωρητικά ευνοεί το δανεισμό αλλά να που στην πράξη σήμερα δεν ικανοποιείται ούτε αυτός λόγω περιορισμού της ρευστότητας. Συμπέρασμα, μεταρρυθμίσεις και αλλαγές για να μπορούμε να δανειστούμε και όχι να παράγουμε είναι ενάντια στην κοινή λογική.

Είναι το κεφάλαιο που φοβάται τις απώλειές του εκείνο που οφείλει να βρει τα χαμένα λεφτά που δάνεισε και δανείστηκε. Θέλει όμως να πετάξει σε εμάς το φόβο αυτό για να πληρώσουμε εμείς. Όχι κύριοι, εμείς δεν κοιτάζουμε τα βραχυχρόνια κέρδη σας, κοιτάζουμε την μακροπρόθεσμη ισορροπία της οικονομίας. Ντροπή σας που μας ζητάτε τέτοιο πράγμα. Εσείς θα έπρεπε να δίνετε το παράδειγμα αλλά τελικά η κοινωνία και οι εργαζόμενοι είναι αυτοί που παράγουν τον πλούτο και ενδιαφέρονται για την ευημερία της κοινωνίας. Γι’αυτό οφείλουμε όλοι να παραβλέψουμε τους αντιοικονομικούς νεοφιλελεύθερους εκβιασμούς και να πάρουμε στα χέρια μας την οικονομία. Να επιστρέψει η πολιτική στην οικονομία επιτέλους!