H Μαγεία των Αριθμών

The two passages (the one below and the yesterday's one) were originally written in greek and due to their lenght it is a bit uneasy for me to translate them. Just for those who are curious, the theme of the one below is economic science and the use of numbers as a tool of distortion of its sociological meaning. The yesterday's one is about a personal anger management situation.
-
Tα οικονομικά μοιάζουν με τα μαθηματικά στο ότι χρειάζεται πάντα μια εξειδικευμένη επιστημονικά γνώση για να τα προσεγγίζεις. Στη θεωρία τους (και είναι γεμάτα από τέτοια) κυριαρχούνται από λογικούς κανόνες που γίνονται το τεκμήριο της γνώσης. Οι κανόνες αυτοί μπαίνουν στην πράξη και στην εμπειρική έρευνα χρησιμοποιούμενα ως λογικές προϋποθέσεις (pre-assumptions) της τελευταίας. Ότι ένα συν ένα ίσον δύο και ότι η αύξηση των επιτοκίων ρίχνει την κατανάλωση είναι τέτοιοι κανόνες. Ωστόσο, στην εμπειρική έρευνα τούτο πρέπει και να επαληθευτεί, όχι να χρησιμοποιηθεί ως δεδομένο.

Οι κοινωνικές και ανθρωπιστικές σπουδές σιγά σιγά απομακρύνονται από τα μη ευέλικτα θεωρητικά πρότυπα (όχι απαλλαγμένα από ιδεολογικά στεγανά) και εξαιτίας τούτου το τεκμήριό τους αποτελεί όλο και περισσότερο η εμπειρική έρευνα. Η τελευταία, για να είναι άρτια, πρέπει να βάλει σε δοκιμασία τις προκαταλήψεις της, τα pre-assumptions της. Π.χ. έρευνες δείχνουν ότι, σε αντίθεση με το κοινό δόγμα ότι η φτώχεια γεννάει τη μετανάστευση, αυτοί που μεταναστεύουν από τις φτωχές στις αναπτυγμένες χώρες δεν είναι και οι φτωχότεροι καθώς το γεγονός ότι ζουν στις μεγάλες πόλεις, εξασφαλίζουν χρήματα για το ταξίδι, διασύνδεση με τη χώρα υποδοχής, βίζα και διοικητικό μέσο για την απόκτησή της σημαίνει ότι είναι σε καλύτερη κατάσταση από τους πιο άπορους φτωχούς των αγροτικών περιοχών. Η ερευνητική μέθοδος που θα χρησιμοποιηθεί θα αναδείξει ή όχι αυτά τα σημεία

Επίκεντρο εδώ είναι η οικονομική επιστήμη ως μία ιδιάζουσα περίπτωση κάπου ανάμεσα στις θετικές και τις κοινωνικές σπουδές. Η μέθοδός που τη βάζει σε λειτουργία (operationalise) χρησιμοποιεί συχνότατα αριθμούς, δηλαδή άκαμπτους λογικούς σχηματισμούς που πίσω από τα σταθερά αποτελέσματα που αυτοί προσφέρουν κρύβεται η μη αναλυμένη διαλεκτική των αριθμών, διαλεκτική όχι με μαθηματικές βάσεις (μιγαδικοί αριθμοί) αλλά με ποιοτικές. Η σύγχρονη οικονομική θεωρία προσφέρει κατά κόρον τη μέθοδο της εμπειρικής σχέσης μεταβλητών (regression analysis) που χρησιμοποιεί τις μεταβλητές σαν αριθμούς. Έτσι. αν μετράμε π.χ. την οικονομική ανάπτυξη διαφόρων χωρών για να βρούμε τις διαφορές τους και τις αιτίες των μεταξύ τους διαφορών, μεταβλητές όπως η παρεμβατικότητα του κράτους στην οικονομία, η ελευθερία των αγορών και του εμπορίου, το πολιτικό σύστημα, η νομικο-πολιτική ελευθερία και άλλα πολλά αναπαρίστανται με αριθμούς. Εκείνο που συμβαίνει είναι να μην είναι ποτέ ξεκάθαρο τι αναπαριστά ένας αριθμός, να μην εμφανίζει μια επιστημονικά χρήσιμη κοινωνική πτυχή της πραγματικότητας. Αντίθετα εμφανίζει μια τεχνητά εξαναγκαστική αυτό-επαληθευσιμότητα. Αν θέλουμε π.χ. να δούμε αν η ελευθερία του εμπορίου οδηγεί σε οικονομική ανάπτυξη τότε μπορούμε να κατασκευάσουμε τις μεταβλητές μας έτσι ώστε να μας δίνουν πειστικά αποτελέσματα υπέρ ή ενάντια στην υπόθεσή μας. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να απαντήσουμε θετικά ή αρνητικά χωρίς να λάβουμε υπόψη τις πτυχές της κοινωνικής πραγματικότητας που δεν αναδείχτηκαν ποτέ από την έρευνα. Τέτοιες πτυχές μπορεί να είναι πολιτισμικά, ιστορικά, γεωγραφικά και άλλα στοιχεία. Το περίεργο είναι ότι η προσπάθεια να μετρηθούν και αυτά ούτως ώστε να μπουν στην έρευνα και αυτή να δώσει πιο πειστικό αποτέλεσμα, στην ουσία περιπλέκει ακόμα περισσότερο την έρευνα, αποστερώντας από καθαρά ποιοτικούς μεταβλητές την κοινωνική τους κινητικότητα Τα αποτελέσματα μας δε θα ελέγχονται επιστημονικά αλλά θα παρουσιάζουν αυθαιρεσίες οφειλόμενες στην προσοχή που αποσπά το μέσο της έρευνας από τον στόχο της ίδιας, οι αριθμοί και η στατική μετρησιμότητά τους δηλαδή από την γνώση, με αποτέλεσμα επιστημονικό μέσο και στόχος να συγχέονται. Τούτο βέβαια δεν είναι απαλλαγμένο από πολιτικές σκοπιμότητες.

Στις μέρες μας τόσο στα πανεπιστήμια όσο και σε μεγάλους οργανισμούς (κρατικούς, διεθνείς, ιδιωτικές επιχειρήσεις) η μέθοδος που παρουσιάστηκε παραπάνω κυριαρχεί. Παράγει γρήγορα, πειστικά, καθαρά αποτελέσματα. Ιδιαίτερα διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί όπως ο Π.Ο.Ε, η Παγκόσμια Τράπεζα και το Δ.Ν.Τ. αναπτύσσουν έρευνες μετρώντας μεταβλητές και τη σχέση τους. Το αποτέλεσμα είναι να παράγουν μπόλικη ντετερμινιστική γνώση για το πώς λειτουργεί η παγκόσμια οικονομία, μια γνώση που παγκοσμίως συγκεντρώνει όλο και περισσότερες αντιδράσεις από την πιο άρτια και ανεξάρτητη σε ερευνητικά εργαλεία, μεθόδους και στόχους ακαδημαϊκή κοινότητα. Αυτή η επιστημονική διαμάχη μεταξύ κοινωνιολόγων και μαθηματικολόγων της οικονομικής σκέψης συνεπώς, δεν στερείται πολιτικού ενδιαφέροντος. Ο στόχος της έρευνας με άλλα λόγια δεν είναι τόσο επιστημονικός όσο πολιτικός. Ο Π.Ο.Ε. έχει συμφέρον να αναδείξει το ελεύθερο εμπόριο και συνεπώς οι έρευνες που χρηματοδοτεί έχουν μια πολιτική προκατάληψη (bias) υπέρ αυτού. Οι αριθμοί μπορούν ,όπως έδειξα πριν, να το επιτύχουν αυτό. Τείνουν όμως έτσι να δημιουργούν ένα νέο ιδεολογικοποιημένο ντετερμινισμό, στηριζόμενο στο δόγμα των ελεύθερων αγορών. Επιστήμη με δόγματα ως γνωστόν δε νοείται. Οι αριθμοί είναι το νέο δογματικό μέσο στις οικονομικές επιστήμες όπως ακριβώς ήταν η Αποκάλυψη για το χριστιανικό δόγμα της σωτηρίας. Η απόσταση της επιστήμης από τη μαγεία δεν είναι πολύ μακριά….