Η Ατελείωτη Ζήτηση: Λύση ή Πρόβλημα;

Μερικά χρόνια τώρα μελετάω τον καπιταλισμό και μπορώ να πω ότι είναι πολύ μπερδεμένος. Θεωρία, σου λέει, τη μαθαίνεις. Μετά κοιτάς στην πράξη και όλα είναι διαφορετικά. Αλλά αυτοί οι καθηγητάδες συνεχίζουν το χαβά τους. Βασίζονται πάλι στη θεωρία για να μας βγάλουν από την κρίση όταν αποδεικνύεται ότι οι περιορισμοί αυτής είναι απεριόριστες. Τώρα, για να καταλάβετε, μιλάνε για αύξηση της εγχώριας ζήτησης στην Κίνα και μείωση των εξαγωγών της προς τις ΗΠΑ ώστε οι τελευταίες να μην καταναλώνουν τόσο φθηνά. Αυτό με τη σειρά του θα μειώσει τόσο τα εμπορικά πλεονάσματα της Κίνας όσο και τα ελλείμματα των ΗΠΑ στα οποία χρεώνεται ο απερίσκεπτος δανεισμός των τελευταίων.
Μα καλά ρε παιδιά, διανοείστε τι επίπτωση θα έχει μια ακόμα μεγαλύτερη αύξηση της κατανάλωσης και της επένδυσης στην Κίνα; Καταρχήν, τι περιβαλλοντικές επιπτώσεις θα έχει;
Δεύτερο στη σειρά έρχεται το παραμύθι της ευμάρειας. Πολύ εύκολα μιλάτε περί αύξησης της ζήτησης στα δυτικά της χώρας όπου τα εισοδήματα είναι χαμηλά. Δηλαδή, έγιναν που έγιναν πλούσιοι στις ανατολικές ακτές της χώρας, πρέπει να γίνουν και στα δυτικά. Η λύση δηλαδή στην οικονομική κρίση είναι η περαιτέρω αύξηση του πλούτου. Κάποιοι θα πουν ότι δεν πρόκειται περί αύξησης του πλούτου αλλά περί ανακατανομής του και μάλιστα περισσότερο δίκαιης. Α, μάλιστα, όπως υποτίθεται ότι έγινε και σε όλες τις χώρες και ιδίως στις ΗΠΑ (και την Ελλάδα) μετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού όπου οι αγορές θα εξασφάλιζαν πλούτο για όλους. Δημοκρατία και στα κέρδη. Έτσι ο δανεισμός για κατανάλωση πήγε σύννεφο, για να έχει βίλα και η θείτσα μου. Έτσι έβαλαν στο παιχνίδι της κερδοσκοπίας τον κοσμάκη λέγοντάς το «λαϊκό καπιταλισμό». Παίξε κι εσύ, είναι εύκολο, αγόρασε μετοχές. Τώρα οι πιο πολλοί κλαίνε.
Το ίδιο θα πουν αύριο και στους φτωχούς κινέζους και όλους τους ομοίους τους. Αρχικά θα έρθει μια πραγματική ανάπτυξη (ήδη έχει έρθει), δηλαδή επενδύσεις σε πάγιο κεφάλαιο (δρόμους και άλλες υποδομές) και βιομηχανία. Έπειτα όμως αναγκαστικά θα αναπτυχθεί η χρηματαγορά και η ανάπτυξη θα λέγεται χρηματοοικονομική. Και πάλι δάνεια και πάλι κατανάλωση χωρίς παραγωγή. Θα σας πουν ότι η Κίνα προστατεύει τις κεφαλαιαγορές της και μια τέτοια έκρυθμη κατάσταση θα αποφευχθεί. Σωστά, το ερώτημα όμως είναι για πόσο καιρό θα γίνεται αυτό; Όσο οι κυβερνήσεις δεν αφήνουν το κεφάλαιο απόλυτα ελεύθερο η Κίνα δεν απειλείται από μεγάλη κρίση. Υπάρχουν όμως και οι δυνάμεις που εξαρτούν την ισχυρή θέση της χώρας με την εκ μέρους της κυκλοφορίας ενός ισχυρού διεθνούς νομίσματος. Τέτοια προοπτική δε συνάδει με τους ελέγχους στην κίνηση κεφαλαίων.
Αυτά τα διδάγματα πολλοί επιχειρηματίες και πολιτικοί δεν τα ξέρουν καν και όσοι τα γνωρίζουν δεν τα λένε ανοιχτά. Οι οικονομολόγοι πάλι τα γνωρίζουν αλλά συνεχίζουν να πιστεύουν ότι πάντα κάπου θα βρεθεί ζήτηση για να απορροφήσει την τεράστια προσφορά. Αυτό όμως λέγεται problem-solving (επικεντρωμένη στη λύση του προβλήματος) και όχι problem-prevention (επικεντρωμένη στην πρόληψη του προβλήματος) επιστήμη.
Όταν η Κίνα φτάσει να έχει εξαντλήσει τους πόρους της, περιβαλλοντικούς και ανθρώπινους, τότε θα έχει γίνει η Αμερική του 2050. Μέχρι τότε πρέπει να βρεθεί ζήτηση για τα δάνεια των Κινέζων κάπου αλλού στον πλανήτη. Αν δεν υπάρχει ζήτηση πρέπει να τη δημιουργήσουμε εμείς. Μέχρι να το κάνουμε αυτό θα υποφέρουμε από κρίσεις. Και οι κρίσεις θα συνεχίζονται και η ιστορία θα κινείται από μόνη της με βάση τους νόμους της προσφοράς και της ζήτησης.
Και εμείς οι ανειδίκευτοι, εκτός από χαμηλόμισθο εργατικό κόστος, νομίζουμε ότι δεν παίζουμε κανένα ρόλο σε όλη αυτή τη διαδικασία. Έτσι ακούμε χωρίς να κρίνουμε, κρίνουμε χωρίς να ξέρουμε και ξέρουμε χωρίς να έχουμε ακούσει. Μόνο περιμένουμε να δούμε ποιο καινούργιο φρούτο θα μας πλασάρουν για να πάμε να το ζητήσουμε.

Ένα σχόλιο για την αγορά κρατικών ομολόγων

Πριν από κανά χρόνο έγραψα αυτό το σχόλιο για την αγορά ομολόγων της ημεδαπής και όχι μόνο. Το βρίσκω και σήμερα επίκαιρο και θα ήθελα να το διαβάσετε. Διαπνέεται μεν απο έναν θεωρητισμό (δλδ προσπαθεί να καλύψει κάποια κενά γνώσης της πράξης με έτοιμες γνώσης της θεωρίας) αλλά αυτή είναι και η δουλειά ενός επιστήμονα, να διατυπώνει υποθέσεις και να τις ερευνά. Πείτε μου τις απόψεις σας.

Να κάνουμε τα πράγματα λίγο απλά όσον αφορά την παρούσα φάση της οικονομικής κρίσης που διανύουμε; Στην παρούσα φάση λοιπόν, οι οικονομίες που πλήγονται απο την κρίση, έχουν ανάγκη από χρήματα, από ρευστότητα όπως το λένε. Για να αποκτήσουν οι οικονομίες αυτές ρευστό χρήμα και να κινηθεί η αγορά, ως συνήθως, επέλεγαν τον εύκολο και φθηνό δανεισμό από τις διεθνείς τραπεζικές αγορές. Τώρα, οι τράπεζες πάσχουν από έλλειψη ρευστότητας (λένε..) και πρέπει να βρεθεί άλλος τρόπος ενδυνάμωσης της οικονομίας. Και αυτός είναι η κρατική χρηματοδότηση (αυτό που ονομάζουν government bailout) μέσω χρηματικών πακέτων στήριξης των τραπεζών και συνεπώς (;) της πραγματικής οικονομίας μέσω των απαραίτητων δανείων.

Ωραία έως εδώ, το κράτος θα παρέμβει για να διασώσει την αμερικανική οικονομία με $ 700.000.000.000, το ίδιο θα γίνει για την Ε.Ε. με € 200.000.000.000 καθώς και για την Ελλάδα με τα διαβόητα € 28.000.000.000 της κυβέρνησης (που και καλά οι τράπεζες αρνούνται να πάρουν). Το ερώτημα που ευλόγως γεννιέται είναι: που θα βρεθούν αυτά τα χρήματα; Απάντηση: Τα χρήματα αυτά δεν υπάρχουν προς το παρόν οπότε θα βρεθούν μέσω δανεισμού. Ο πιο πρόσφορος τρόπος δημόσιου δανεισμού (δλδ δανεισμού που κάνουν φορείς του δημοσίου όπως π.χ. η κυβέρνηση) είναι η έκδοση κρατικών ομολόγων. Αυτό σημαίνει ότι, η ελληνική κυβέρνηση θα εκδώσει ομόλογα του ελληνικού δημοσίου αξίας 28 δις Ευρώ και θα τα πουλήσει στις διεθνείς και/ή εσωτερικές χρηματαγορές με αντάλλαγμα χρήμα ίσης αξίας, δλδ 28 δις Ευρώ. Αυτό σημαίνει αυτομάτως, ότι , ανεξάρτητα από το αν θα πιάσουν τόπο αυτά τα χρήματα (και μεταξύ μας, οικονομολόγοι και μη ξέρουν ότι δε θα πιάσουν τον επιθυμητό κοινωνικά τόπο), το ελληνικό κράτος θα χρωστάει στους δανειστές του 28 δις Ευρώ. Αυτό αμέσως αμέσως σημαίνει ότι αυξάνεται το δημόσιο χρέος του κράτους και ότι οι φορολογούμενοι θα επιφορτιστούν με την αποπληρωμή αυτού του χρέους. Το μέλλον λοιπόν μας επιφυλάσσει δυσβάσταχτους φόρους και ασφαλιστικές περικοπές ούτως ώστε να αποπληρωθεί το διογκωμένο δημόσιο χρέος. Γι’αυτό η δημοσιονομική εξυγίανση είναι από τους πρωταρχικούς σκοπούς κάθε κυβέρνησης μη αναπτυγμένων κρατών (ενώ τα αναπτυγμένα δανείζονται και δαπανούν ακραιφνώς), για να μπορεί να είναι αξιόπιστος δανειζόμενος στις παγκόσμιες αγορές ομολόγων.

Το ένα ερώτημα που προκύπτει είναι το καλοπροαίρετο: σαν καλός έλληνας πολίτης, είμαι διατεθειμένος να πληρώσω αυτή την αύξηση των φόρων εφόσον προσδοκώ ότι η οικονομία θα σωθεί και η ανάπτυξη θα επιστρέψει σε υψηλούς ρυθμούς; Ποιος μου εγγυάται ότι το τελευταίο θα γίνει όταν η κρίση αφορά τόσο το χρέος όσο και την ανταγωνιστικότητα αλλά και την επιδείνωση του ισοζυγίου εξωτερικών συναλλαγών κ.ο.κ. και μάλιστα σε περίοδο παγκόσμιας κρίσης με υποψίες ύφεσης;

Μπράβο μας που το ρωτάμε αυτό. Το άλλο ερώτημα όμως είναι πιο υποψιασμένο: μα ποιος θα δανείσει το ελληνικό κράτος, με τι χρήματα και από πού τα βρήκε αυτά τα χρήματα; Εδώ το ζήτημα παίρνει λίγο παραπάνω ανάλυση. Βρισκόμαστε σε μια φάση του παγκόσμιου καπιταλισμού όπου πιάσαμε μια χρηματιστηριακή κορυφή (ή αλλιώς φούσκα για όποιον σκέφτεται με κύκλους και όχι με γραμμές) με υψηλές τιμές παγκοσμίως (και στην Ελλάδα). Οι τιμές αυξάνονται γιατί μόνο έτσι θα πραγματοποιηθούν κέρδη από τις αγοραπωλησίες χρηματιστηριακών μετοχών. Αγοράζω φθηνά, πουλάω ακριβά κ.ο.κ. και η τιμή της μετοχής θα ανεβαίνει. Αυτή η διαδικασία θα συνεχίζεται έως ότου οι τιμές θα έχουν γίνει τόσο υψηλές ώστε θα αρχίσουν να γεννιούνται φόβοι στην αγορά για την πτώση τους. Όποιος λοιπόν έχει μετοχές και προσδοκά πτώση της τιμής τους, αρχίζει να πουλάει τώρα που οι τιμές είναι ακόμα υψηλές. Αυτή η συμπεριφορά όμως δημιουργεί ένα τσουνάμι αντιδράσεων σε όσους κατέχουν χρηματιστηριακά προϊόντα των οποίων η τιμή αναμένεται να πέσει. Παρατηρείται τότε άνοδος της προσφοράς μετοχών και συνεπώς πτώση της τιμής τους που μπορεί να εξαπλωθεί ταχύτατα. Αυτό το φαινόμενο που παρότι αμφισβητήθηκε έντονα από κάποιους σύγχρονους οικονομολόγους, υποστηρικτές της θεωρίας της διασποράς κινδύνου (ότι δλδ η επένδυση σε πολλές μετοχές και χρηματιστηριακά προϊόντα σε πολλά μέρη της γης, ή αλλιώς ο παράδεισος της παγκοσμιοποίησης, μειώνει στο ελάχιστο τον κίνδυνο ενός χρηματοπιστωτικού κραχ) βλέπουμε να εκτυλίσσεται και σήμερα με εντυπωσιακά εκτεταμένο τρόπο. Αιτία (ή αφορμή για άλλους), το μπουμ στα αμερικανικά στεγαστικά δάνεια.

Τι σχέση έχουν τώρα τα αμερικάνικά στεγαστικά δάνεια με τα 28 δις που θα πρέπει να πληρώσουμε τα επόμενα χρόνια για να σώσουμε τη χώρα απο την ύφεση; Έχουν και παραέχουν. Ας κάνουμε αρχικά τον απλό και λογικό παραλληλισμό μεταξύ των αμερικανικών και των ελληνικών στεγαστικών δανείων. Και τα δύο γνώρισαν τεράστια αύξηση την τελευταία δεκαετία λόγω της υψηλής ρευστότητας που προσέφεραν οι ιδιωτικές τράπεζες των δύο χωρών σε πελάτες που ήθελαν να επενδύσουν ή να αγοράσουν κατοικία. Και τα δύο προήλθαν κυρίως από χρήμα που παράχθηκε στο εξωτερικό και μάλιστα από βιομηχανικούς και χρηματιστηριακούς παράγοντες των ίδιων χωρών που επένδυσαν στο «φθηνότερο» από άποψη κόστους (φόροι, εργασία, έλεγχοι, ενοίκια) εξωτερικό (παγκοσμίως για τις ΗΠΑ, Ινδία για την Αγγλία, Βαλκάνια και ανατολική Ευρώπη για την Ελλάδα).Και τα δύο περνάνε κρίση αυτή τη στιγμή λόγω της περικοπής τους και της αδυναμίας εξόφλησης από τους δανειζόμενους.

Ας σταθούμε λιγάκι σε αυτή τη περικοπή. Γιατί άραγε αυτές οι ιδιωτικές τράπεζες σταματάνε να χρηματοδοτούν τα δάνεια αυτά; Μα γιατί δεν τους συμφέρει πια, η εμπιστοσύνη στην διατραπεζική αγορά με την παρείσφρηση τόσων πολλών πολύπλοκών χρηματιστηριακών εργαλείων έχει μειωθεί στο ελάχιστο. Έχουν τα χρήματα (έπειτα και από την πώληση των μετοχών) αλλά φοβούνται να τα δανείσουν. Τα κρατάνε ως ρευστά διαθέσιμα λοιπόν όπως σοφά έδειξε ο Κέυνς για την κρίση του 1929. Και περιμένουν.. Τι άραγε περιμένουν; Μα μια πιο ασφαλή και προσοδοφόρα ευκαιρία δανεισμού. Και ποια είναι αυτή; Τα θυμάστε τα κρατικά ομόλογα που λέγαμε πριν με τα οποία η ελληνική και μια οποιαδήποτε κυβέρνηση θα δανειστεί για να χρηματοδοτήσει το bailout; Αυτό βέβαια δεν είναι κάτι καινούργιο. Τα τελευταία χρόνια το δημόσιο δανείζεται από ισχυρούς έλληνες αποταμιευτές του εσωτερικού και εξωτερικού. Οι οποίοι έχουν κάθε συμφέρον από αυτή τη συναλλαγή σε αντίθεση με εκείνους που πληρώνουν φόρους για την εξυπηρέτηση του χρέους. Αυτή είναι η Μόρντορ των ημετέρων του νέο-ελληνικού καπιταλισμού. (Το βιβλίο του Κώστα Βεργόπουλου «Η αρπαγή του πλούτου» είναι ο καλύτερος οικονομικός οδηγός).

Να λοιπόν από πού προέρχεται ο ανταγωνισμός στην παγκόσμια αγορά κρατικών ομολόγων, από ποια θα είναι η καλύτερη προσφορά για την επένδυση των παγκόσμιων αργούντων ρευστών διαθεσίμων. Ως γνωστόν, η Ελλάδα είναι σε δεινή θέση, θα πρέπει να δανειστεί με πολύ υψηλό επιτόκιο, άσε που οι επενδυτικοί οίκοι την κατατάσσουν στις χώρες με αδύναμη κυβέρνηση (όπως είναι π.χ. η Ταϋλάνδη). Αυτό μπορεί να οδηγήσει στις πόρτες του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, το οποίο έχει αποδείξει πόσο χαλαρά(…)μεταχειρίζεται τις χώρες με τις οποίες συνάπτει δάνεια. Γι αυτό το λόγο προτάθηκε αυτές τις μέρες στην βουλή από τον Ανδρουλάκη η δημιουργία κοινού ευρωομολόγου ούτως ώστε να μπορούν όλες οι χώρες, ακόμα και οι αδύναμες δημοσιονομικά μεσογειακές, να δανείζονται με ίσους όρους. Σε κάθε περίπτωση πάντως (ακόμα δλδ και αν όλες αυτές οι εξελίξεις είναι κατευθυνόμενες για την εξυπηρέτηση άλλων σκοπών π.χ. απενοχοποίηση της κυβέρνησης και ρίξιμο όλων των ευθυνών στο ΔΝΤ), εκείνο που έχει σημασία είναι ότι συστημικά, ο τρόπος διάσωσης των πραγματικών οικονομιών είναι κομμένος και ραμμένος στα μέτρα των διεθνών ιδιωτικών επενδυτικών (τραπεζικών και χρηματιστηριακών) οίκων. Αυτών δλδ που τόσα χρόνια μας φλόμωσαν στα δάνεια και δημιούργησαν την πιστωτική κρίση. Αυτό που προσπαθούν να μας επιβάλλουν ως μελλοντική λύση είναι η πηγή των μελλοντικών μας προβλημάτων.

Το ερώτημα που μένει να απαντηθεί είναι το πόσο θα διαρκέσει αυτό το αλισβερίσι χωρίς να έχουμε σοβαρές κοινωνικές διαταραχές μιας και γίνεται κατανοητό ότι η δημοσιονομική λιτότητα για την εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους γίνεται μόνιμη (και όχι βραχυχρόνια) παράμετρος της οικονομικής πολιτικής. Και ακόμη βαθύτερα, στα άδυτα του παγκόσμιου καπιταλισμού, ποιος πόλεμος άραγε να διεξάγεται;

H αντεπανάσταση του κεφαλαίου στην Ελλάδα

Tο παρακάτω κείμενο δημοσιεύτηκε στην πατρινή εφημερίδα "Τα Γεγονότα" το Σάββατο 20/12

Αυτές τις μέρες συντελείται μία επίθεση στις συνειδήσεις μας. Είναι κάτι παρόμοιο με τον Δεκέμβρη του 2008 αλλά από την απέναντι πλευρά. Πρόκειται για μια αντεπανάσταση. Μια αντεπανάσταση από την πλευρά του κεφαλαίου κυριολεκτικά. Του εγχώριου και διεθνούς κεφαλαίου που τεστάρει αν η Ελλαδίτσα μπορεί να κρατήσει στους ώμους της την Ευρωπαϊκή οικονομία. Που μας πετάει τόσες ευθύνες και εμείς οι ανίδεοι τις αποδεχόμαστε. Φταίμε εμείς λοιπόν, όπως διαβάζω σε διάφορες εφημερίδες σήμερα. Εμείς οι απλοί εργαζόμενοι φταίμε, ενώ τα τέρατα που έτρωγαν από τον κρατικό κορβανά τόσα χρόνια κρατάνε το στόμα τους κλειστό αδυνατώντας να πάρουν το μέρος μας. Καλύτερα κοιτάνε να βρουν τρόπο να τη βγάλουν καθαρή από την κρίση. Βγάζουν λοιπόν το συμπέρασμα ότι το δημόσιο και οι εργαζόμενοι φταίνε.

Είδαμε πως τα κατάφεραν με τη μείωση των κοινωνικών δαπανών και τη λιτότητα δύο δεκαετίες τώρα. Υπερδιόγκωσαν το δανεισμό από τους ισχυρούς εγχώριους αποταμιευτές και τους ξένους συμμάχους/επενδυτές για να κάνουν τι; Σίγουρα όχι για να τα δώσουν στην παιδεία, την υγεία, την πρόνοια και σε παραγωγικές επενδύσεις. Σίγουρα ναι για να ευνοήσουν τους δανειστές αυτούς και για να φάνε τίποτα αυτοί και οι πολιτικοί αντιπρόσωποί τους καθώς και οι ενδιάμεσοι έμποροι της πολιτικής. Α, και τις ευρωπαϊκές επιδοτήσεις καλύτερα να μην τις εισπράττουμε άλλο γιατί έτσι όπως τις δαπανούμε χειρότερο κακό κάνουμε. Βολευτήκανε σε αυτές οι άρχοντες του κεφαλαίου και γίναμε όλοι εξαρτώμενοι από την Ευρώπη ενώ τα βιβλία τα ωραία λένε ότι πρέπει και εμείς να δίνουμε κάτι πίσω.

Η φτώχεια μεγαλώνει, η ανεργία επίσης, η ανασφάλεια για πολλούς και η αβεβαιότητα για όσους δουλεύουν περιστασιακά περισσεύουν. Η κατάθλιψη υπάρχει παντού, για αισιοδοξία μιλάνε μόνο κάποιοι φαντασμένοι πλούσιοι και οι κοινωνικές σχέσεις έχουν πάει περίπατο. Όπου να ναι και οι ανθρώπινες. Αυτό θέλουν όμως, να μας κάνουν να χάσουμε την εμπιστοσύνη στην αλληλεγγύη και να τους αντιμετωπίσουμε μεμονωμένα. Έτσι όμως μας έχουν στο χέρι και άσε τον Παπανδρέου να λέει και να θυμίζει άλλες ηρωικές εποχές. Τότε όμως υπήρχε μεγαλύτερη αισιοδοξία και πίστη και κριτική. Τώρα ο πρωθυπουργός μιλάει σα να παίζει θέατρο.

Μια ολόκληρη κοινωνία αμύνεται απέναντι σε αλλαγές που θα έχουν αμφίβολο αν όχι ξεκάθαρα αντιλαϊκό στίγμα. Τη φοβίζουν και την τρομοκρατούν.
Δύο λύσεις υπάρχουν για εμάς τους απλούς πολίτες. Είτε να καταπιούμε το παραμυθάκι και να πούμε σηκώνοντας τα χέρια ψηλά «Φταίμε, πάρτε τα μας», είτε να συσπειρωθούμε και να τους πούμε «Στοπ, έως εδώ, πάρτε τα από εκείνους που τα έχουν». Το λογικό είναι το δεύτερο γιατί απλά το πρώτο προϋποθέτει να τα έχουμε. Ε, τότε γιατί επιμένουν στο πρώτο; Γιατί θέλουν να τσεπώσουν όσα προλάβουν. Όταν φανεί ότι δε φταίνε ούτε τα ταμεία, ούτε οι μισθοί των δημοσίων υπαλλήλων, ούτε οι δημόσιες δαπάνες, τότε θα έχουμε φτάσει στον πάτο.

Οι δανειστές το έχουν καταλάβει αυτό και έως τότε θα έχουν φροντίσει να μη τους χρωστάμε, να έχουμε αποπληρώσει. Ετοιμάζονται λοιπόν από τώρα, ιδίως τώρα που κινδυνεύουν λόγω κρίσης. Αυτό αποτελεί και ένα εκβιασμό. Τουτέστιν, μας λένε, «αν θέλετε να συνεχίζουμε να σας δανείζουμε και να μην πτωχεύσετε, κάντε τις μεταρρυθμίσεις. Μα εγώ μένω με τον απορία, τις μεταρρυθμίσεις θα τις κάνουμε για να παράγουμε περισσότερα ή για να δανειζόμαστε περισσότερα; Καλοπροαίρετα απαντώ, πρώτα για να παράγουμε και ως συνέπεια για να δανειζόμαστε. Για να παράγουμε όμως χρειάζεται ώθηση στην οικονομία και μάλιστα στον παραγωγικό τομέα. Χρειάζεται επεκτατική δημοσιονομική και νομισματική πολιτική, τέτοιες που η οικονομική ορθοδοξία σήμερα συνεχίζει να απορρίπτει. Αντίθετα, συνεχίζει να ακολουθεί το νομισματικό κανόνα του αντιπληθωρισμού που θεωρητικά ευνοεί το δανεισμό αλλά να που στην πράξη σήμερα δεν ικανοποιείται ούτε αυτός λόγω περιορισμού της ρευστότητας. Συμπέρασμα, μεταρρυθμίσεις και αλλαγές για να μπορούμε να δανειστούμε και όχι να παράγουμε είναι ενάντια στην κοινή λογική.

Είναι το κεφάλαιο που φοβάται τις απώλειές του εκείνο που οφείλει να βρει τα χαμένα λεφτά που δάνεισε και δανείστηκε. Θέλει όμως να πετάξει σε εμάς το φόβο αυτό για να πληρώσουμε εμείς. Όχι κύριοι, εμείς δεν κοιτάζουμε τα βραχυχρόνια κέρδη σας, κοιτάζουμε την μακροπρόθεσμη ισορροπία της οικονομίας. Ντροπή σας που μας ζητάτε τέτοιο πράγμα. Εσείς θα έπρεπε να δίνετε το παράδειγμα αλλά τελικά η κοινωνία και οι εργαζόμενοι είναι αυτοί που παράγουν τον πλούτο και ενδιαφέρονται για την ευημερία της κοινωνίας. Γι’αυτό οφείλουμε όλοι να παραβλέψουμε τους αντιοικονομικούς νεοφιλελεύθερους εκβιασμούς και να πάρουμε στα χέρια μας την οικονομία. Να επιστρέψει η πολιτική στην οικονομία επιτέλους!

Στα βάθυ του Zeitgeist

Στην Art Uber Alles του διαδικτυακού καναλιού tvxs γίνεται μια συζήτηση για το γνωστό ντοκυμαντέρ Zeitgeist και τον ρόλο της τεχνολογίας σε μια Resource Based Economy. Συμμετέχω ενεργά στη συζήτηση και παραθέτω δύο σχόλια που έκανα αυτές τις μέρες.

1ο σχόλιο

Καλή προσπάθεια παιδιά τόσο από την εκπομπή όσο και από τα μέλη του Zeigeist Movement που ανοιχτά λένε την άποψή τους. Προσωπικά, για κάθε θετική σκέψη όσον αφορά την resource based economy μου έρχεται και μια αρνητική. Θα ήθελα λοιπόν να ρωτήσω τα παιδιά που ασχολούνται με αυτό το πράγμα τα εξής:

1) Αναφέρετε αρκετά ότι στο παρόν στάδιο ανάπτυξης των νέων τεχνολογιών, η δυνατότητα για παγκόσμια κάλυψη σε προσφορά αγαθών και υπηρεσιών είναι εφικτή. Ερωτώ, δεν είναι το καπιταλιστικό σύστημα που ώθησε την τεχνολογική ανάπτυξη και την εξέλιξε σε τέτοιο βαθμό; Αν αυτό ισχύει, τότε δεν είναι και το παρόν σύστημα που εγγυάται την περαιτέρω επεξεργασία της (ανεξάρτητα από την ισότιμη διανομή της) και καινοτομία της;

2) Πως γνωρίζουμε ότι η εφαρμογή μιας νέας μεθόδου παραγωγής πλούτου, που φέρνει αναγκαστικά στο τραπέζι τα ζητήματα της διαχείρισης, διανομής, παραγωγής, αυτών δλδ που απαιτούν ένα σύστημα συντονισμού και ελέγχου, δεν θα επαναφέρει στο προσκήνιο ήδη υπάρχουσες σχέσεις εξουσίας; Ή αν αλλάξει τις παρούσες ότι δε θα δημιουργήσει νέες, ίσως και περισσότερο ολοκληρωτικές (αν θεωρήσουμε ότι το καπιταλιστικό σύστημα ιστορικά τουλάχιστον συνδέεται άμεσα με τον φιλελευθερισμό και ότι η κατάλυση του πρώτου θα επιφέρει κλυδωνισμούς και στον 2ο);

3) Τελικά, τι καινούργιο προσφέρει η θεωρία της resource based economy στην παράδοση των ολιστικών θεωριών πέρα από το να εφαρμόζει την ακρίβεια των φυσικών επιστημών στην κοινωνία (όπως ο επιστημονικός θετικισμός χρησιμοποιήθηκε αποτυχημένα από τον κομμουνισμό);

4) Κατά πόσο πιστεύετε ότι διαφέρει η θέαση των πραγμάτων ανάμεσα σε εσάς και εκείνους που υπεραμύνονται του νέο-φιλελευθερισμού, όταν και οι δύο προσβλέπετε σε μια τεχνοκρατούμενη μεταμοντέρνα κοινωνία; Αν διαφέρει στον ανθρωποκεντρικό της χαρακτήρα από πού αποδεικνύεται τούτο πρακτικά (θεωρητικά και ο καπιταλισμός ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα έχει αλλά πρακτικά δημιουργεί ανισότητες); Και επίσης, με ποιο κριτήριο μετριέται αυτός ο χαρακτήρας ενός οικονομικού συστήματος;
Πολλά άλλα ερωτήματα έρχονται στο μέλλον. Καλή προσπάθεια, ελπιδοφόρες κινήσεις, ελεύθερες χωρίς φόβο απόψεις από ομάδες ανθρώπων που συνεχίζουν να πιστεύουν είναι πάντα ευπρόσδεκτες.

2ο σχόλιο

Γιατί τόσος εγωισμός βρε παιδιά? Φαίνεται τελικά ότι τα μεγάλα κοινά σχέδια φέρνουν και μεγάλους ατομικούς εγωισμούς. Αυτά έχει η ανθρώπινη φύση...(μην πυροβολείτε τον οραματιστή).

Ενδιαφέρουσες οι απαντήσεις που δώθηκαν σε κάποιες ερωτήσεις που έκανα νωρίτερα.
Χαίρομαι που ο Δημήτρης Βλάχος παραδέχεται τον ολιστικό χαρακτηρισμό που απέδωσα στη γενικότερη θεωρία του RBE. Είναι πάγια τακτική του φιλοσοφικού μυαλού να προσπαθεί να ξεφύγει απο το μερικό και το κατακερματισμένο για να εντοπίσει το όλον, το ένα. Είναι ,όπως διάβασα σε ένα βιβλίο αισθητικής και καλλιτεχνικών πρόσφατα, υπαρξιακή ανάγκη του ανθρώπου. Μια ανάγκη που σε καιρούς αποσπασματικότητας της γνώσης και της αντίληψης για τον ζώντα εαυτό είναι όλο και πιο επιτακτική. Ενδιαφέρομαι να ρωτήσω:

Είναι αυτή μια ανάγκη που γεννάει το σύστημα (το κοινωνικό περιβάλλον δλδ) ή υπήρχε και θα υπάρχει για πάντα στον άνθρωπο (απο τη φύση του δλδ)?

Αν ισχύει το 1ο, πως θα συμβιβαστεί η ανάγκη για ενότητα με την όλο και περισσότερη ειδικευμένη τεχνολογική γνώση (που ο Κώστας Μ. υπερασπίζεται ως τη βασική συνιστώσα του νέου συστήματος)? Με την κοινωνικοποίησή της δε νομίζω γιατί η γλώσσα της επιστήμης και της τεχνολογίας είναι απρόσιτη στους πολλούς. Για την ακρίβεια, έχει κατασκευαστεί έτσι ώστε να απηχεί σε λίγους, σε εκείνους που την εφαρμόζουν. Αν τώρα η κατασκευή αυτή οφείλεται στο καπιταλιστικό σύστημα, τότε αναγκαστικά το ξεπέρασμα σε ένα νέο σύστημα θα σημάνει την επιστροφή σε πρωτόγονες και πιο εξατομικευμένες μεθόδους επιστήμης και τεχνολογίας. Κώστα Μ. νομίζω οτι η πρόσβαση στις τεχνολογίες είναι και τώρα εφικτή για τον πολύ κόσμο αν και για καταναλωτικούς σκοπούς. Νομίζω επίσης οτι το venus project με τη συγκεντρωτική του λογική, απο-ατομικεύει παρά εξατομικεύει τη χρήση της τεχνολογίας.

Αν ισχύει το 2ο, απόρροια της ανάγκης αυτής είναι η "πίστη" στο Ένα (και όχι η γνώση ότι αυτό όντως υπάρχει) που επίσης είναι μια φυσική κλίση του ανθρώπου. Πως, τότε, συμβιβάζεται η φυσική και απόλυτα υποκειμενική τάση για την πίστη με την κοινωνικά επιβαλλόμενη (απο μια RBE) τεχνοκρατική τάση για αντικειμενική γνώση? Αντιστρέφοντας τον συλλογισμό του, ένα φιλοσοφημένο μυαλό αναρωτιέται πως απο το ολικό θα πάμε στο ειδικό. Πως δλδ η ψυχρή λογική των μηχανών (η 'αντικειμενική" γνώση) θα εφαρμοστεί σε επιμέρους κοινωνίες και ανθρώπους ( με υποκειμενικές απόψεις για αυτή τη γνώση)?

Αυτά τα ερωτήματα ήδη αφορούν το τεχνολογικά προηγμένο καπιταλιστικό σύστημα και τη σχέση του με τον άνθρωπο. Εκείνο που δεν μπορώ να διακρίνω είναι πως θα καλυφθεί απο μια RBE η απόσταση μεταξύ του μερικού και ολικού, φυσικού και κοινωνικού, ανθρώπινου και τεχνοκρατικού.
Εντέλλει, μήπως και η RBE είναι απλά μια αναπαράσταση μιας ιδεατής κατάστασης που έχει κατασκευαστεί ακριβώς για να καλύψει αυτή την απόσταση? Μήπως πρόκειται απλά για μια πίστη αποκομμένη απο τα γνωστικά της χαρακτηριστικά? Μήπως η συμπερίληψη αυτών των χαρακτηριστικών μας φέρνει πάλι στην υπάρχουσα κατάσταση, όπου μόνο μέσα απο το παρόν σύστημα θα ευωδοθούν οι επιδιωκόμενες αλλαγές (πιθανότατα όταν ξεπεραστεί η παρούσα κρίση)? Και μήπως , τέλος, αυτό είναι και το επιθυμητό?

Μια εβδομάδα μετά

Σε βλέπω τώρα στις σελίδες της ζωής μου στο διαδίκτυο,
και στα φωτογραφικά άλμπουμ τα γεμάτα αναμνήσεις
Και σε βάζω καθημερινά στο μυαλό μου για να δω
Τι μένει από σένα.

Μα τίποτα δεν ακούω τώρα πια
και η θύμησή σου ψιλοξεθωριάζει
μόνο η καρδιά μου κάπως σκιρτά καθώς σε σκέφτομαι
μα ο νους μου λέει να κοιτάξω το παρόν.

Μερικές φορές σα να θελα να μείνω για πάντα σε εκείνες τις τελευταίες σου στιγμές , τον πόνο του τέλους και την ανακούφιση αυτού μαζί.
Την αλήθεια που με έκανες να νιώσω χωρίς να μπορώ να την εκφράσω,
Μα τώρα η πραγματικότητα με καλεί πίσω αγοράκι μου.

Είναι ψέμα αυτό το πίσω ή ο δρόμος του δράματος πριν την απελευθέρωση από τα δεσμά μας… Αχ, τι μου έκανες πάλι.

Φεύγω για τον Ήλιο

Το αφεντικό μου σήμερα μου υποσχέθηκε ότι σε λίγες ώρες θα βρίσκομαι στον ήλιο. Κάθε πρωί όταν ανοίγει η μέρα μου αρέσει να πηγαίνω κοντά του και να λιάζομαι. Εκεί ψηλά στον ήλιο θα μπορώ να ταξιδέψω σε ολόκληρο το σύμπαν, σε όλο τον ουρανό, θα κοιτάζω τα σύννεφα και θα πετάω. Από εκεί θα βλέπω και τα αφεντικά μου και όλους εσάς που με κοιτάζετε όλο απορία και έκσταση τα δειλινά. Θα σας στέλνω αεράκι με το κύμα του νερού, να το παίρνετε μαζί σας και να γεμίζετε νοσταλγία. Και αν δε γνωρίζετε γιατί νιώθετε αυτή τη νοσταλγία είναι γιατί τότε θα έχω εισχωρήσει μέσα σας σαν άγνωστο συναίσθημα. Μην ανησυχείτε όμως, θα σας κάνω να χαμογελάτε και που και που θα θυμάστε αυτά που περάσαμε μαζί. Ουουου και τι δε περάσαμε μαζί, παιχνίδια στα πάρκα του Παγκρατίου με την συγκλονιστικότερη σκυλοπαρέα που υπήρξε ποτέ, αλητείες με γκομενίτσες στη θάλασσα της Κάτω Αχαΐας και μπόλικο φαί στο διαμέρισμα (κλαψ..) της Αγίου Νικολάου. Αν ποτέ σα στεναχώρησα όπως τότε που έλειπα για μέρες με την σκυλοπαρέα στη θάλασσα σας ζητάω συγγνώμη. Και εσείς, μην στεναχωριέστε που δεν προλάβατε να με σώσετε από εκείνο που κανείς δε σώζεται.



Περιμένω λοιπόν να πάω εκεί ψηλά, στον ήλιο τον κόκκινο, όλο χρώμα, ζωντάνια και μυστήριο. Ελπίζω να τα πούμε κάποτε εκεί απάνω. Έως τότε να περνάτε καλά, να κοιτάζετε τους άλλους στα μάτια, να μην αρνείστε τα χάδια και βέβαια ποτέ το φαγητό. Να ζητάτε την ελευθερία σας ακόμα και αν επίμονα σας την αρνούνται και να μην το βάζετε κάτω ποτέ.



Είμαι ο Κούκυ, ο Γρούτσου, ο γρουστουκτούλου ή αλλιώς γρούλου ή γρούφτου, αυτός που εκείνο το πρωινό του Αυγούστου πριν 11 φορές η γη περιστραφεί γύρω από τον ήλιο έπεσε απότομα στο χωράφι σας μόνος και έρημος αλλά εσείς τον σώσατε. Εσάς θα έχω και για τελευταία παρέα εδώ. Γου γουβ (=Σας Αγαπάω)!!!

Τι φταίει για την ύφεση; Οι μετανάστες

Χτες στο μάθημα των "Οικονομικων Διακυμάνσεων" ρώτησα "Πως θα βγει η οικονομία απο την ενδεχόμενη ύφεση;" Οι δύο καλύτεροι φοιτητές απάντησαν "Να δώσουμε τις δουλειές των μεταναστών στους Έλληνες". Τι να απαντήσεις εκεί; Μόνο και μόνο που είχαν το ακούσιο θράσος να πουν κάτι τέτοιο με προβλημάτισε ιδιαίτερα, πέρα απο το ανορθολογικό του επιχειρήματος. Ήμουν έτοιμος να τους πω οτι δε θα ήταν τόσο εύκολο να το λένε αυτό αν είχαν για συμφοιτητές παιδιά μεταναστών. Η σιγουριά τους οτι δεν είχαν, με πείραξε. Είναι όμως θέμα χρόνου να υπάρξουν και αυτοί οι αποκλεισμένοι πιθανώς απο τους γονείς τέτοιων ελληναράδων φοιτητών. Ο Πέτρος Παπακωνσταντίνου τα λέει καλά για το μεταναστευτικό στο τvxs. Να προσθέσω οτι όχι μόνο είναι κοινωνικά δίκαιο και πολιτικά αποτελεσματικό να υπάρξει μια διαφανής, ισότιμη και δίκαιη ΄μεταχείριση των μεταναστών αλλά και οικονομικά αποτελεσματικό. Οι φόροι απο την επίσημη εργασία για το κράτος και τα εισοδήματα που αποταμιεύονται απο αυτή την κοινωνική κατηγορία εξυπηρετούν τά κρατικά έσοδα και τις ιδιωτικές επενδύσεις αντίστοιχα. Όσον δε αφορά τις μεταβιβάσεις εισοδήματος σε άλλες χώρες και κυρίως την Αλβανία, αυτό μόνο κακό δεν είναι για την εγχώρια οικονομία. Ίσα ίσα μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη καταναλωτική ζήτηση για εγχώρια ελληνικά προιόντα που εξάγονται στις γειτονικές χώρες. Άσε που χωρίς τις μεταβιβάσεις αυτές ο πληθυσμός που παραμένει στη χώρα καταγωγής του λόγω των εισοδηματικών αυτών ενισχύσεων, θα αναγκαζόταν να πάρει κι αυτός το δρόμο της ξενιτιάς και της μετανάστευσης.

Ο χρόνος στο δρόμο μου

Στο μαγαζί στο δρόμο, εκεί ο φίλος μου ο χρόνος μου θυμίζει ότι θα είναι παρέα μου θέλω δε θέλω να πατήσω στο μέλλον και να ξεχάσω ποιος ήμουν.
Δε μπορεί άλλο να συγκρατηθεί, ασφυκτιά στο μπουντρούμι των σκέψεων.
Όπως η κοινωνία αναθέτει μηχανικούς ρόλους, έτσι κι εγώ τον κλείνω στην σκέψη,
Είτε με τη λογική, με ψέμα και εξαναγκασμό.
Τότε χάνει τον αέρα του, όταν κόβεται η ανάσα μου και όταν ακούγεται της καρδιάς μου ο χτύπος δυνατά τον ακούω να μου φωνάζει «άγχος, άγχος»,
Και ο ήλιος δεν τον βλέπει πια όταν το χρώμα του προσώπου σκουραίνει.

Κάθομαι τότε να αφουγκραστώ τη βουή του δρόμου και αυτός χαλαρώνει κάπως,
Σηκώνομαι και πηγαίνω κάπου χωρίς σκοπό και εκείνος ανοίγει την πόρτα του κελιού χωρίς αντίσταση καμία.
Χάνομαι χωρίς να ξέρω που βρίσκομαι και πριν ξαναέρθει ο πανικός εμφανίζεται αυτός,
Με πιάνει από το χέρι πριν πέσω
Εμφυσά αέρα στα πνευμόνια
Χρωματίζει το χαμόγελό μου
Και μου δίνει φωνή γραπτή για να συνομιλήσω μαζί του.

Επιτέλους, γινόμαστε φίλοι, τον γνωρίζω και νιώθω σα να τον ήξερα ανέκαθεν.
- «Φυσικά και με γνωρίζεις, είμαι ο χρόνος, αυτός που σου κρατάει παρέα για πάντα», μου λέει και συνεχίζει, «Σε ευχαριστώ που με απελευθέρωσες, εσύ πως νιώθεις;»
- «Νιώθω ωραία, ανάλαφρα, ελεύθερος από δεσμά», του λέω
- «Ωραία, έτσι είναι στην αρχή και έτσι πρέπει να είναι», ανταπαντά
- «Γιατί, στη συνέχεια πως είναι;», ρωτάω
- «Στη συνέχεια εγώ μπορεί να εξαφανιστώ και να ξανανιώσεις μόνος και βαρύς»
- «Ω, ναι το υποψιάζομαι αυτό»
- «Έτσι είμαι εγώ ο χρόνος, κάνω την εμφάνιση μου λίγο και μετά αποσύρομαι»
- «Να σε ρωτήσω κάτι, που πηγαίνεις μετά;»
- «Πηγαίνω σε άλλους που με έχουν ανάγκη»
- «Έχεις τότε πολλή δουλειά, ε;»
- «Όσο έχω χρόνο έχω και δουλειά…»
- Ξέρεις κάτι, φοβάμαι.
- Ναι, τι φοβάσαι;
- Τη μοναξιά.
- Όπως όλοι τη φοβούνται.
- Τι να κάνω για να νιώθω λιγότερο μόνος;
- Χμ, έχω μια απλή ιδέα.
- Τι ιδέα;
- Να πεις σε κάποιον την ιστορία της συνάντησής μας.
- Α, πολύ ωραία ιδέα, θα το κάνω, θα γράψω μια μικρή ιστοριούλα.
- Έτσι, κάνε το και θα νιώσεις λιγότερο μόνος.
- Σε ευχαριστώ Χρόνε αθάνατε.
- Κι εγώ σε ευχαριστώ που με κάλεσες, γειά σου τώρα.
- Έχε γειά και δε θα σε ξεχάσω, θα γράψω τη μικρή ιστοριούλα μας.

Πιάνω τον εαυτό μου να κάθεται σε ένα πεζούλι αδύναμος να κουνηθεί, διψασμένος, πεινασμένος και νυσταγμένος, με ένα φύλλο χαρτί στο χέρι, μόλις γραμμένο με λέξεις.
Θυμάμαι τη συμβουλή του Χρόνου και γι’αυτό τις μοιράζομαι μαζί σας. Πείτε μου κι εσείς τις δικές σας ιστοριούλες από τη συνομιλία με τον Χρόνο. Θέλω να τις ακούσω!

Διανοητική και λάϊκή κουλτούρα

Ζούμε σε μια εικονική πραγματικότητα, άλλη από την πραγματική. Για να κάνουμε έναν χονδροειδή μεθοδολογικό διαχωρισμό, η πρώτη αντιστοιχεί περισσότερο στο τι έχουμε στο μυαλό μας για το τι είναι πραγματικό και η δεύτερη στο τι νιώθουμε πραγματικά. Η διαφορά ανάμεσα στις δύο αυτές κατηγορίες συνίσταται στο ότι η 1η δίνει σημασία στην εντύπωση ενώ η 2η στην αίσθηση. Η 1η περισσότερο φαντάζεται ενώ η 2ή περισσότερο πιάνει, νιώθει, βλέπει, γεύεται, μυρίζει. Γι’αυτό και θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για τη διανοητική κουλτούρα που κουβαλά η εικονική πραγματικότητα (πιο εξελιγμένη από την κλασική κουλτούρα της παιδείας και την μοντέρνα κουλτούρα της βιομηχανικής προόδου) σε αντιδιαστολή με τη λαϊκή κουλτούρα των αισθήσεων. Αν κάναμε αυτό τον δυϊσμό, θα μπορούσαμε παραπέρα να θεωρήσουμε τη διανοητική κουλτούρα σαν προνόμιο της αστικής τάξης ή της ανώτερης τάξης και τη λαϊκή κουλτούρα σαν χώρο των πιο χαμηλών κοινωνικών τάξεων. Η μόρφωση που απαιτεί η 1η έχει φτάσει στις φαντασιακές μεταμοντέρνες ιδεαλιστικές προσεγγίσεις περί διεθνισμού, κοσμοπολιτισμού και πολυφωνίας. Η χειροπιαστή ρεαλιστικότητα που ζητάει η 2η χάνεται ακριβώς μέσα στις ιδεαλιστικές ερμηνείες της πραγματικότητας της 1ης.
Λαοί, κουλτούρες, ήθη έθιμα και παραδόσεις, από παράγοντες διαμόρφωσης λαϊκής κουλτούρας ή αλλιώς παράγοντες διαμόρφωσης της ιστορικής πραγματικότητας, γίνονται brands και trademarks με προστασία γεωγραφικής προέλευσης για λόγους μαρκετοποίησης αυτής της πραγματικότητας. Το τρικ της αγοράς που αποτελεί και το δέλεαρ της διανοητικής κουλτούρας των σύγχρονων ελίτ είναι η ωραία ιδέα πίσω από αυτή την πώληση. Ποιος αγοράζει όμως; Οι χαμηλές τάξεις στην πορεία αλλοτρίωσης τους, στο 2ο στάδιο αυτής δλδ μετά το βιομηχανικό τώρα το μετα-βιομηχανικό ή μεταμοντέρνο. Γι’αυτό και η κάθε ψωροκώσταινα παρουσιάζεται με τη δική της προσωπική ψήφο να επιλέξει τους σημαντικότερους Έλληνες και κάθε Έλληνες μη γνωρίζοντας τίποτα πραγματικά γι’αυτούς. Για να προβάλλει τη δήθεν διανοητική της κουλτούρα ως δείγμα προοδευτισμού. Κάθε φορά που το κάνει αυτό, χάνει κάτι από τη λαϊκή της καταγωγή, αυτή που άφηνε πίσω στο γρασίδι το δροσερό, τα λασπωμένα πόδια, τα κοκκινωπά μάγουλα και τη θέα των Ελάτων. Ρομαντισμοί με αστικές αποχρώσεις και αυτές οι εικόνες, αλλά τι να κάνουμε, δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από την καταγωγή μας.
Τώρα που το ξανασκέφτομαι, πίσω από κάθε μεθοδολογία ακόμα και την ολιστική ή μαρξιστική που αρέσκομαι να χρησιμοποιώ για να διαρθρώσω την σκέψη μου υπάρχει μια φιλοσοφική προκατάληψη ή αλλιώς εντύπωση για το πώς λειτουργεί η πραγματικότητα. Μια εντύπωση που κανείς δεν μπορεί να πει αν είναι σωστή ή λάθος γιατί θα έπρεπε να γνωρίζει και εκείνος τον κόσμο, κάτι που είναι αδύνατο. Όποιος λοιπόν ισχυρίζεται ότι γνωρίζει την πραγματικότητα (όπως έκανα και εγώ πριν) είναι απλά δημαγωγός, ψεύτης στη χειρότερη και στην καλύτερη φανατικός και ημιμαθής. Η ορθότητα της γνώσης δεν έγκειται στη φιλοσοφική και κοσμοθεωρητική προδιάθεση του καθενός αλλά στη μεθοδολογία που χρησιμοποιεί για να δικαιολογήσει αυτή του τη διάθεση. Ο δυϊσμός σε διανοητική και λαϊκή κουλτούρα ειπώθηκε στα ψιλά από τον Chomsky σε μια ιντερνετική του συνέντευξη. Μου άρεσε και τον συνέχισα.

Παλαιά να ταν όλα αυτά

Αθηναϊκές μοναχικές στιγμές, πριν τη βραδινή έξοδο σε βαρετά ελληνάδικα, πριν το σαββατοκυριακάτικο μηνάρισμα με τον παιδικό φίλο και τα κωλόμπαρά του, πριν μου την πέσει καμία και τη φοβηθώ, πριν την πέσω σε κάποια και δεν ξέρω αν θα ζήσω μετά, πριν τη μεγάλη ευτυχία και την προσδοκία τη μεγάλη. Μουσικές ηλιόλουστων μεσημεριών χωρίς παρέα, με πικρά όνειρα μυθιστορηματικής εμπνεύσεως, μετά την άνυδρη έξοδο, μετά τις ενοχές της μοναξιάς, το κροταφιαίο πυροβόλο, εκείνη που θα με απελευθερώσει και θα σκοτώσει τη μοναξιά μου δίνοντας τη θέση της στον φόβο. Καλύτερα ανασφάλεια και δειλία παρά φόβος για τη συνέχεια. Οι άνθρωποι των βιβλίων, οι γυναίκες οι ευαίσθητες, οι άντρες οι γλυκοί και απροσδιόριστοι, τα χαμόγελα μιας γερασμένης νιότης στη λαμπερή αύρα του ήλιου, να μυρίζουν καλοκαιρινό θάνατο, λίγο πριν το ηλιοβασίλεμα όπου γίνονται βασιλικές αλήθειες. Η ίδια μας η θλίψη έσωσε τον κόσμο και τον κρατά στα τεντωμένα δάκτυλά της ως να ήταν αυτά το σχοινάκι της ζωής.

New Blog

Dear all,
visit my new music blog where you can read about live concerts, album reviews and anything related to pop and rock music that has an impact on me and I hope on you too. I will occassionaly upload my radio station programmes at Mythos fm, so you may listen to it anytime you want.

Here is the link,

musiccomma.blogspot.com

Hope everybody will enjoy it!

Οι ιδέες της ιστορίας Παρτ 1,2,3,4,....

Ο κόσμος των ιδεών είναι ένας πολύ τακτοποιημένος κόσμος. Ιδιαίτερα αν δομείται με κανόνα τη λογική και μάλιστα την ορθή λογική. Χρόνια στα θρανία, τις έδρες και τους υπολογιστές του γραφείου, σε σεμινάρια και συνέδρια, έρευνες και συνεργασίες. Όλα για την πιο ορθή επιστημονικά ιδέα. Ο Πλάτωνας με επισκέπτεται «Οι ιδέες είναι εικόνες πραγμάτων που προϋπήρξαν της γέννησης του κόσμου» Πού των ρωτάω «Στη φαντασία» μου απαντάει. Τίνος ανταπαντάω. « Του Θεού» μου λέει. Οι ιδέες ενώνουν το ιδεατό με το πραγματικό, το υποθετικό με το εφαρμόσιμο, το θεϊκό με το ανθρώπινο, το αθάνατο με το θνητό. Η καλλιέργειά τους ανυψώνει τον άνθρωπο από υλικό σε πνευματικό ον. Όλους τους ανθρώπους Πλάτωνα; «Όχι όλους, εκείνους που καλλιεργούν τις ιδέες. Όσο οι άνθρωποι δεν τις καλλιεργούν και επιδίδονται στις υλικές απολαύσεις τόσο χάνουν την πίστη τους στην ένωση που περιέγραψα προηγουμένως. Η ένωση αυτή είναι μια υπαρξιακή ανάγκη του ανθρώπου, η ανάγκη να δει σαν Ένα το άσπρο με το μαύρο, τη νύχτα με τη μέρα, τη ζωή με το θάνατο. Η ανάγκη του αυτή τον έκανε να φανταστεί ήρωες που δρουν βάσει μεγάλων ιδεών και καταφέρνουν αδύνατα πράγματα. Οι ήρωες αυτοί ονομάστηκαν άγιοι, οι μεγάλες τους ιδέες δόγματα και τα πράγματα αυτά θαύματα. Η μαζική αποδοχή των ιστοριών αυτών από τους ανθρώπους δημιούργησε κινήματα που ονομάστηκαν θρησκείες.

Ανά κατηγορίες ανθρώπων, γεωγραφιών, πολιτισμών και άλλων καταστάσεων που διαφοροποιούν τους ανθρώπους δημιουργήθηκαν πολλές θρησκείες. Οι θρησκείες αυτές συχνά έρχονταν σε σύγκρουση για το ποια περιγράφει καλύτερα την ιδέα της ενότητας του Θεού με τον άνθρωπο. Πολλοί πόλεμοι έγιναν και πολλοί άνθρωποι σκοτώθηκαν κατά τη μάχη αυτή των θρησκειών. Κάποια εποχή οι άνθρωποι άρχισαν να αναπτύσσουν νέο εξελιγμένο υλικό πολιτισμό, καράβια, μηχανές, όπλα, ηλεκτρισμό, ραδιοκύματα, ασύρματα δίκτυα. Τότε θεώρησαν ότι οι ιδέες που περιέγραφαν την πραγματικότητα στο παρελθόν δεν τους είναι χρήσιμη πια γιατί ερχόταν από το υπερπέραν. Τις ονόμασαν δεισιδαιμονίες και προλήψεις και αφιερώθηκαν στη δημιουργία νέων ιδεών με στόχο όχι την ένωση με το Θεό αλλά την τεχνολογική ανακάλυψη, την εφεύρεση και την εξέλιξη. Αυτοί οι άνθρωποι πίστευαν στην επιστήμη, όπως την ονόμασαν και όχι τη θρησκεία. Άρχισαν να δίνουν παράξενα ονόματα και αριθμούς σε οτιδήποτε υπήρχε γύρω τους και να ψάχνουν τη σχέση αυτών των πραγμάτων μεταξύ τους. Από την αέναη ένωση με το Θεό άλλαξαν τελείως πορεία και κατευθύνθηκαν προς την συγκεκριμένη διατύπωση νόμων και κανόνων του φυσικού κόσμου. Πολλοί άνθρωποι αποδέχτηκαν τη λογική των πραγμάτων όπως την περιέγραψαν οι επιστήμονες. Κάποιοι άλλοι αντέδρασαν στην υλιστικότητά της θεωρώντας ότι η επιστήμη βλάπτει το πνεύμα καλλιεργώντας ιδέες που αφορούν την ύλη και όχι το ιδεατό.

Κατά την περίοδο αυτή πολλά νέα υλικά αντικείμενα φτιάχτηκαν όπως και πολλές νέες ανθρώπινες κοινωνίες που ονομάστηκαν κράτη. Τα κράτη αυτά έκαναν πόλεμο μεταξύ τους για το ποιο έχει τα περισσότερα υλικά αντικείμενα, όπλα, έδαφος, κάστρα και εργοστάσια. Τότε εμφανίστηκε δυναμικά μια νέα επιστήμη που ονομάστηκε πολιτική. Η πολιτική αφιερώθηκε στο να εξηγήσει πως θα γίνονται οι πόλεμοι μεταξύ των κρατών με όσο το δυνατόν λιγότερες απώλειες σε υλικά αντικείμενα. Οι αντίπαλοι της επιστήμης δεν αποδέχτηκαν την πολιτική γιατί αυτή όπως και όλες οι άλλες επιστήμες επικεντρώνονται στην ύλη και όχι στο ιδεατό. Η ύλη είναι η εξυπηρέτηση ενός σκοπού που λέγεται «ολιγόστευση απωλειών» ενώ το ιδεατό είναι ένας ανώτερος σκοπός που λέγεται Ειρήνη. Θεώρησαν ότι η πολιτική επικεντρώνεται σε ένα πολύ μικρό τμήμα του μεγέθους που λέγεται πόλεμος και διασπά την συνολική έννοια της πραγματικότητάς του κατά την οποία ο πόλεμος θα πρέπει να εξαλείφεται από το αντίθετό του βάσει μιας ιδέας που ονομάζεται ηθική. Η πολιτική , συνεπώς, ήταν ανήθικη γι’ αυτούς.

Πόλεμοι και πολιτική συνυπήρχαν όμως για πολλά χρόνια. Στο μεταξύ τα κράτη έφτιαχναν υλικά αντικείμενα και το ανάποδο, αυτοί που είχαν υλικά αντικείμενα έφτιαχναν κράτη. Τούτο το αλληλοφτιάξιμο ονομάστηκε καπιταλισμός και το κοινό ανάμεσα σε διαφορετικού είδους κράτη ήταν το χρήμα. Η διαχείριση αυτού του συστήματος πληρωμών σε χρήμα από κράτος σε κράτος και εντός αυτών, δηλαδή σε εκείνους που έφτιαχναν τα υλικά αντικείμενα , τους καπιταλιστές και τους εργάτες, οδήγησε στη δημιουργία μιας νέας επιστήμης, της οικονομικής. Η οικονομική επιστήμη ασχολήθηκε με το πώς το χρήμα θα παράγεται και θα μοιράζεται μεταξύ αυτών των ανθρώπων. Γρήγορα έγινε αντιληπτό ότι το χρήμα επηρεάζει και το τι υλικά αντικείμενα φτιάχνονται , σε τι ποσότητες και το ποιος τα κατέχει. Αυτός που έχει πολύ χρήμα έχει και πολλά υλικά αγαθά, ενώ εκείνος που έχει λίγο χρήμα έχει και λίγα αγαθά. Με το πέρασμα του καιρού, λίγα αντικείμενα μπορούσες να αποκτήσεις χωρίς χρήμα, ακόμα και αυτά όμως προϋπέθεταν να έχεις ένα σπίτι να μείνεις και ένα πιάτο φαγητό να φας, τα οποία δίχως χρήμα δεν μπορούσες να τα έχεις.

Στο μεταξύ, οι πόλεμοι για το ποιος θα έχει τα περισσότερα χρήματα συνεχίζονταν όχι μόνο μεταξύ των κρατών αλλά και εντός αυτών , μεταξύ των προσώπων που παρήγαν και κατείχαν χρήμα, τους καπιταλιστές και τους εργάτες. Οι πόλεμοι είχαν πολλές μορφές βίας, κλοπής, συγκρούσεων μαζικών με λοστούς και πέτρες. Οι πολιτικοί και οι οικονομολόγοι ανησύχησαν μήπως οι πόλεμοι αυτοί ξεπερνούσαν τις επιστημονικές ανακαλύψεις τους και βάλθηκαν να ανακαλύψουν νέες ιδέες για τον καπιταλισμό. Οι πρώτοι δημιούργησαν τα συντάγματα, τη δημοκρατία και τα δικαιώματα του πολίτη καθώς και τις υποχρεώσεις τους απέναντι στο κράτος. Έτσι θα μειώνονταν οι απώλειες των κοινωνικών πια πολέμων. Οι δεύτεροι έφτιαξαν κανόνες για το πώς το χρήμα θα μοιράζεται πιο ομοιόμορφα ανάμεσα στους ανθρώπους. Υπήρξαν όμως και κάποιοι απότοκοι των αντιπάλων της επιστήμης που εναντιώθηκαν στις αξιώσεις αυτές της πολιτικής και της οικονομίας. Κατηγόρησαν τους πολιτικούς ότι αφού πρώτα στέρησαν τους ανθρώπους από την πίστη τους στην Ειρήνη, τους αποζημιώνουν με λιγοστή πολιτική εξουσία. Στους οικονομολόγους είπαν ότι αφού στέρησαν από τους ανθρώπους την πνευματική ένωση μεταξύ πνεύματος και ύλης, τους αποζημιώνουν με λίγα παραπάνω χρήματα.

Τα κράτη αυξάνονταν όπως και οι πόλεμοι μεταξύ τους, οι άνθρωποι και αυτοί αυξάνονταν όπως και τα υλικά τους αντικείμενα και η εποχή της υλικής προόδου και ανόδου ήταν μονόδρομος για την ανθρωπότητα. Ήταν τότε που οι εχθροί της πολιτικής και της οικονομίας αντεπιτέθηκαν και κήρυξαν επανάσταση εγκαθιδρύοντας ένα καθεστώς που δεν απένειμε πολιτική εξουσία ούτε οικονομική αυταξία στα άτομα ξεχωριστά, αλλά στην κοινωνία συνολικά. Το σύστημα αυτό πήρε το όνομα κομμουνισμός και στόχος του ήταν να αποκαταστήσει την την ενότητα της φύσης του ανθρώπου, να επανενώσει όλα τα ξεκομμένα από τον καπιταλισμό κομμάτια του.

Για να κλείσει το χάσμα μεταξύ ύλης και πνεύματος, έπλασε μια ιδέα που αντί να ενώνει την ύλη με το πνεύμα απάλειφε εντελώς τη νοητή αλλά υπαρκτή μεταξύ τους απόσταση και ένωνε αυτά τα δύο σε ένα αξεδιάλυτο Ένα. Αυτό το Ένα ονομάστηκε ιδεολογία και η διαδικασία της πλάσης της ιδέας αυτής προπαγάνδα. Στο εξής, η ενότητα δεν ήταν μια υπαρξιακή ανάγκη του ανθρώπου όπως εκφραζόταν μέσα από τη θρησκεία, αλλά μια διανοητική ανάγκη που επέτασσε η ιδεολογία. Αυτή την ενωτική δύναμη του κομμουνισμού φοβήθηκε ο καπιταλισμός και ξεκίνησε ένας μεγάλος πόλεμος ιδεολογιών. Όπλο του κομμουνισμού, η ηθική που απορρέει από την εξάλειψη της πραγματικής αιτίας που οδηγεί στον πόλεμο, της φτώχειας. Όπλο του καπιταλισμού, το χρήμα και η εξάπλωσή του παγκοσμίως.

Ο σκοπός του κομμουνισμού ήταν η επίτευξη της παγκόσμιας ειρήνης ως η ένωση του ιδεατού της ειρήνης με την πραγματικότητα ως ειρήνη. Προς την επίτευξη αυτού του σκοπού χρησιμοποίησε κάθε είδους μέσο που χρησιμοποιούσε και ο καπιταλισμός και κυρίως όπλα που σκοτώνουν. Κύριο του όπλο όμως ήταν η προπαγάνδα. Η προπαγάνδα ήταν η οργάνωση κάποιων πράξεων που παρίσταναν την υλική πραγματικότητα ως εκείνη που δημιουργεί και μέσα στα δικά της πλαίσια κινείται το ιδεατό που έπλαθε ο άνθρωπος κατά τη διάρκεια της ιστορίας (το το αξεδιάλυτο Ένα). Συνεπώς, για τον κομμουνισμό οι ιδέες δεν προϋπήρχαν της ύπαρξης αυτού του κόσμου αλλά φτιάχτηκαν από αυτόν. Ο άνθρωπος είναι καταρχήν ύλη και έπειτα πνεύμα.

Η ιδέα της ειρήνης συνεπώς θα γίνει πραγματικότητα όταν η υλική πραγματικότητα το επιτρέψει . Πρώτα με όλα τα μέσα θα ηττηθεί ο καπιταλισμός που γεννά τη φτώχεια και έπειτα η ειρήνη θα προκύψει από μόνη της. Η ιδέα της κοινωνικής ισότητας θα γίνει πραγματικότητα αφού έλθει πρώτα η υλική ισότητα όπου όλοι θα έχουν τα ίδια υλικά αντικείμενα. Η ιδέα της ελευθερίας θα γίνει πραγματικότητα αφού οι άνθρωποι απελευθερωθούνε από τη φυλακή του καπιταλισμού. Ως τότε λοιπόν, ο κομμουνισμός θα έκανε πόλεμο, θα μεταχειριζόταν τους ανθρώπους άνισα και θα τους φυλάκιζε. Στο όνομα της υπεράσπισης αυτής της ιδεολογίας έγιναν πολλοί ενδιάμεσοι πόλεμοι μεταξύ και εντός των κρατών ανάμεσα στους καπιταλιστές και τους κομμουνιστές.

Έτσι λοιπόν ο κομμουνισμός επέτρεψε να χρησιμοποιηθούν όλα τα μέσα για να επιτευχθεί ο ηθικός του σκοπός. Τότε κάποιοι από τους κομμουνιστές διατύπωσαν την απορία πώς είναι δυνατόν να θεωρείται ηθικός ένας σκοπός όταν τα μέσα που τον επιτυγχάνουν είναι ανήθικα. Σημείωσαν ότι η διάσταση αυτή διασπούσε την ενότητα του αξεδιάλυτου Ενός που η προπαγάνδα είχε διατυπώσει. Η ιδέα της ηθικής είχε καταπατηθεί για την επίτευξη ενός ιδεατού υλικής πραγματικότητας και γι’αυτό έπρεπε να επανακτήσει την καθαρά ιδεαλιστική της βάση. Οι αντιδρώντες του κομμουνισμού τότε άνοιξαν διάλογο με τους απογόνους της πολιτικής και της οικονομίας για το πώς θα γίνει αυτό. Οι κομμουνιστές θεώρησαν προδοσία αυτή την πράξη των συντρόφων τους και τους ονόμασαν οπορτουνιστές.

Στο μεταξύ, ο καπιταλισμός είχε αρχίσει να χρησιμοποιεί επιτυχώς τα μέσα του κομμουνισμού, την προπαγάνδα και την ιδεολογία για να πείσει τους ανθρώπους ότι είναι προτιμότερο σύστημα. Για την προπαγάνδα χρησιμοποίησε το κράτος μέσα από τις υπηρεσίες εκπαίδευσης που μπορούσαν να πείσουν τους πολίτες να αγοράζουν τα προϊόντα του καπιταλισμού. Για την ιδεολογία χρησιμοποίησε την αγορά που προμήνυε την απελευθέρωση του ανθρώπου από τις απαρχαιωμένες ιδέες του έθνους και της θρησκείας και την αναζήτηση ολόκληρου του εγώ του στην ιδέα του ατομισμού. Αυτή η ιδέα σήμαινε ότι ο άνθρωπος ξαναβρίσκει την υπαρξιακή ανάγκη της ενότητας μόνο στο άτομό του. Όλα ξεκινούν από και καταλήγουν στο Εγώ. Για να μην διασαλευτεί αυτή η ενότητα του Εγώ, τα άτομα χρειάζεται να βλέπουν χωριστά τη δική τους ολοκλήρωση από εκείνην των άλλων και μάλιστα σε σχέση αντίστροφης αναλογίας. Όσο περισσότερο αποδοτικός, ταχύς και αποτελεσματικός ήταν ο διπλανός σου, τόσο λιγότερο ήσουν εσύ. Αυτή η σχέση ονομάστηκε ανταγωνισμός και ήταν μαζί με τον ατομισμό οι δύο νέες αξίες τις οποίες οι άνθρωποι άρχισαν να ακολουθούν.

Ο καπιταλισμός, επίσης, είχε καταφέρει να δημιουργήσει νέες μορφές επεξεργασίας της υλικής πραγματικότητας που πήραν το όνομα νέες τεχνολογίες. Για τους πρώην κομμουν ιστές όσο και για τους πολιτικούς και τους οικονομολόγους, αυτή η νέα πραγματικότητα, η εικονική πραγματικότητα, θα μπορούσε να τερματίσει την προαιώνια πάλη του ανθρώπου να ενώσει το ιδεατό με την ύλη που τον περιτριγυρίζει. Μια πάλη που τον έθετε μονίμως στη δοκιμασία της συνείδησης της ηθικότητας η μη των πράξεών του. Στο χώρο της εικονικής πραγματικότητας, ο άνθρωπος θα φτιάξει μια εικόνα για τον εαυτό του που θα πάρει τη θέση του ιδεατού. Στη νέα ύλη θα αναζητάει το ιδεατό και θα μπορεί να το κάνει ελεύθερα και οποιαδήποτε στιγμή αρκεί να ξέρει να χειρίζεται τις νέες τεχνολογίες τόσο παραγωγικά όσο και καταναλωτικά.

Το ιδεατό είναι μια ατομική υπόθεση και δεν έχει σχέση με το Θεό. Οι ιδέες της ηθικής, της ειρήνης, της ελευθερίας και της ισότητας δεν υπήρξαν στη φαντασία του Θεού αλλά κατασκευάζονται στη νέα ύλη του ανθρώπου. Η φαντασία παύει να είναι μια διάσταση υπερβατική όπου υπαγορεύει τις ιδέες του ανθρώπου για τα πράγματα που τον περιτριγυρίζουν, αλλά γίνεται και αυτή μια αίσθηση του σώματος διακριτή σαν την αφή και αναγνωρίσιμη σαν την οσμή. Το φαινόμενο αυτό σωρευτικά πήρε το όνομα μεταμοντερνισμός. Η ελευθεριότητα του μεταμοντερνισμού υποστηρίχθηκε από τους πολιτικούς ως προς τη χειραφέτηση του ατόμου από την καταπίεση της μάζας. Υποστηρίχθηκε και από τους οικονομολόγους ως προς τη δυνατότητα ευρείας παραγωγής (λόγω των νέων ευέλικτων τεχνολογιών έρευνας αγοράς, επεξεργασίας και μορφοποίησης υλικού, εμπορίου και λιανικής πώλησης) και κατανάλωσης (λόγω της αισθητικοποίησης των υλικών αναγκών) πλούτου και χρήματος. Στους πρώην κομμουνιστές φάνηκε σαν η μοναδική οδός μέσω της οποίας το άτομο θα αλλάξει τον εαυτό του πρώτα αντί να προσπαθήσει μάταια και με κάθε μέσο να αλλάξει την κοινωνία.

Όλοι αυτοί οι άνθρωποι στις συζητήσεις τους ανέφεραν λέξεις όπως αποδοτικότητα, ανταγωνιστικότητα, αποδοτικότητα και κερδοφορία. Το πρότυπο του ανθρώπου έγινε εκείνο που τρέχει να επιτύχει το καλύτερο και να αμειφθεί γι’αυτό χρηματικά. Όλοι τότε οι άνθρωποι έτρεξαν να φτιάξουν την καλύτερη εικόνα για τον εαυτό τους με σκοπό να αξιολογηθούν γι’αυτό και ίσως να αποκομίσουν κάποιο κέρδος. Χρησιμοποιώντας τα νέα μέσα επικοινωνίας και τεχνολογίας καθένας κατασκεύαζε τη δική του εικόνα, τον ιδεατό εαυτό. Επειδή οι περισσότεροι άνθρωποι έμοιαζαν μεταξύ τους, νέα μέσα και τεχνολογίες φτιάχτηκαν για να κάνουν κάποιους να ξεχωρίσουν περισσότερο από άλλους. Αυτοί που τα κατάφερναν γίνονταν οι νέοι Θεοί. Μπορούσαν να γίνουν καλλιτέχνες αλλά και αθλητές, πολιτικοί και τηλεπαρουσιαστές ταυτόχρονα, επιχειρηματίες και διασκεδαστές μαζί και οτιδήποτε άλλο προσυπέγραφε τη δύναμή τους. Οι υπόλοιποι έμεναν να τους θαυμάζουν και να προσπαθούν να τους μοιάσουν ακόμα και αν ήταν φτωχοί, άρρωστοι και άσχημοι. Κάποιοι τότε είδαν την οδυνηρή αλήθεια μέσα από αυτή την αφύσικη έλξη που ασκούσε το πρότυπο του δυνατού στις μάζες. Η δύναμη του δεν προερχόταν ούτε από την ηρωϊκότητά του όπως στην θρησκεία, ούτε από την ορθολογικότητά του όπως στις επιστήμες, ούτε από την αποτελεσματικότητα του όπως στον καπιταλισμό, την πολιτική και την οικονομία αλλά ούτε και από την προπαγάνδα όπως στον κομμουνισμό. Η δύναμη αυτή αν κατέρρεε θα παράσερνε μαζί της όλο το οικοδόμημα που την στηρίζει, τα μέσα, την τεχνολογία, το εμπόριο καθώς και τους ανθρώπους που την παράγουν και την καταναλώνουν.

Ταυτόχρονα , η δυσπιστία μεταξύ των ανθρώπων μεγάλωνε. Ακόμα και οι οικονομολόγοι και οι πολιτικοί διαφωνούσαν μεταξύ τους για το πώς η δύναμη της μεταμοντέρνας κοινωνίας θα διατηρηθεί. Στο μεταξύ, οι θρησκευτικοί, οι διακρατικοί και οι εσωτερικοί πόλεμοι συνεχίζονταν αλλά όλους αυτούς τους επισκίαζε ένας μεγαλύτερος, ο χρηματιστηριακός πόλεμος. Αυτός ο πόλεμος είχε την εξής διαφορά από έναν κλασικό οικονομικό πόλεμο του παλαιότερου καπιταλισμού: σε αυτόν νικητής δεν ήταν εκείνος που είχε τα πιο πολλά χρήματα αλλά εκείνος που έπειθε ότι τα έχει. Η εικόνα δηλαδή του χρηματικού πλούτου υπερίσχυε της πραγματικής του ποσότητας. Μέσο για τη διεξαγωγή αυτού του πολέμου ήταν τα εξελιγμένα πληροφοριακά συστήματα, αρένα του τα χρηματιστήρια που βρίσκονταν στις μεγάλες πόλεις του καπιταλισμού που στο μεταξύ είχε γίνει παγκόσμιος. Τα χρηματιστήρια έκαναν πόλεμο μεταξύ τους και εντός τους. Ακούστηκαν πολλά τότε όπως «το τέλος της ιστορίας», «η νίκη των αγορών», «η παρακμή των κρατών» και άλλα τέτοια.

Τα κράτη στα οποία ανήκαν αυτές οι πόλεις του καπιταλισμού φοβήθηκαν μην χάσουν το μονοπώλιό τους στην διεξαγωγή του πολέμου. Οι πολιτικοί φοβήθηκαν και υπεραμύνθηκαν του κράτους. Άλλοι δέχτηκαν με αισιοδοξία τη νέα εποχή των αγορών ως ένδειξη υπερπήδησης του κράτους ως καταπιεστικού φορέα εξουσίας. Οι οικονομολόγοι επίσης διαφώνησαν μεταξύ τους. Οι μεν είδαν στις ελεύθερες παγκόσμιες αγορές τη δυνατότητα ευρείας διασποράς πλούτου, οι δε παρατήρησαν ότι το εικονικό χρήμα δημιουργείται εις βάρος του πραγματικού πλούτου. Οι άνθρωποι δεν ήξεραν και δεν μπορούσαν να μάθουν ποια ήταν η αλήθεια. Τότε ξέσπασε και μια οικονομική κρίση για την οποία οι οικονομολόγοι πολλά είπαν αλλά οι άνθρωποι έμειναν πάλι με την απορία. Οι περισσότεροι έπαψαν να ρωτάνε και συμβιβάστηκαν. Οι οικονομολόγοι έδιναν εξηγήσεις εκ του ασφαλούς και οι πολιτικοί δεν αναλάμβαναν ευθύνη για παρέμβαση. Είχαν όλοι τους ξεπεραστεί από εικόνες τραγουδιστάδων και διασκεδαστών, τηλεπαρουσιαστών και διαφημιστών, ειδησεογράφων και δημοσιοσχετίστων. Η αλήθεια η ίδια δεν υπήρχε παρά μόνο η εικόνα της και στην τελευταία δινόταν όλη η σημασία. Ήταν ο θρίαμβος της εικόνας. Η εικόνα βρισκόταν παντού απέναντι από την πραγματικότητα, σαν ένας καθρέφτης πάνω στον οποίο η φαντασία ξεψύχησε. Κάποιος έπρεπε να δώσει πνοή στη φαντασία. Κάποιος να δώσει συνέχεια στην ιστορία. Κάποιος να σπάσει τον καθρέφτη για να δει την πραγματικότητα μόνη.

Μια «προκλητική» σύνοψη της παρούσας φάσης του παγκόσμιου οικονομικού κύκλου

Να κάνουμε τα πράγματα λίγο απλά όσον αφορά την παρούσα φάση της οικονομικής κρίσης που διανύουμε; Στην παρούσα φάση λοιπόν, οι οικονομίες που πλήγονται απο την κρίση, έχουν ανάγκη από χρήματα, από ρευστότητα όπως το λένε. Για να αποκτήσουν οι οικονομίες αυτές ρευστό χρήμα και να κινηθεί η αγορά, ως συνήθως, επέλεγαν τον εύκολο και φθηνό δανεισμό από τις διεθνείς τραπεζικές αγορές. Τώρα, οι τράπεζες πάσχουν από έλλειψη ρευστότητας (λένε..) και πρέπει να βρεθεί άλλος τρόπος ενδυνάμωσης της οικονομίας. Και αυτός είναι η κρατική χρηματοδότηση (αυτό που ονομάζουν government bailout) μέσω χρηματικών πακέτων στήριξης των τραπεζών και συνεπώς (;) της πραγματικής οικονομίας μέσω των απαραίτητων δανείων.

Ωραία έως εδώ, το κράτος θα παρέμβει για να διασώσει την αμερικανική οικονομία με $ 700.000.000.000, το ίδιο θα γίνει για την Ε.Ε. με € 200.000.000.000 καθώς και για την Ελλάδα με τα διαβόητα € 28.000.000.000 της κυβέρνησης (που και καλά οι τράπεζες αρνούνται να πάρουν). Το ερώτημα που ευλόγως γεννιέται είναι: που θα βρεθούν αυτά τα χρήματα; Απάντηση: Τα χρήματα αυτά δεν υπάρχουν προς το παρόν οπότε θα βρεθούν μέσω δανεισμού. Ο πιο πρόσφορος τρόπος δημόσιου δανεισμού (δλδ δανεισμού που κάνουν φορείς του δημοσίου όπως π.χ. η κυβέρνηση) είναι η έκδοση κρατικών ομολόγων. Αυτό σημαίνει ότι, η ελληνική κυβέρνηση θα εκδώσει ομόλογα του ελληνικού δημοσίου αξίας 28 δις Ευρώ και θα τα πουλήσει στις διεθνείς και/ή εσωτερικές χρηματαγορές με αντάλλαγμα χρήμα ίσης αξίας, δλδ 28 δις Ευρώ. Αυτό σημαίνει αυτομάτως, ότι , ανεξάρτητα από το αν θα πιάσουν τόπο αυτά τα χρήματα (και μεταξύ μας, οικονομολόγοι και μη ξέρουν ότι δε θα πιάσουν τον επιθυμητό κοινωνικά τόπο), το ελληνικό κράτος θα χρωστάει στους δανειστές του 28 δις Ευρώ. Αυτό αμέσως αμέσως σημαίνει ότι αυξάνεται το δημόσιο χρέος του κράτους και ότι οι φορολογούμενοι θα επιφορτιστούν με την αποπληρωμή αυτού του χρέους. Το μέλλον λοιπόν μας επιφυλάσσει δυσβάσταχτους φόρους και ασφαλιστικές περικοπές ούτως ώστε να αποπληρωθεί το διογκωμένο δημόσιο χρέος. Γι’αυτό η δημοσιονομική εξυγίανση είναι από τους πρωταρχικούς σκοπούς κάθε κυβέρνησης μη αναπτυγμένων κρατών (ενώ τα αναπτυγμένα δανείζονται και δαπανούν ακραιφνώς), για να μπορεί να είναι αξιόπιστος δανειζόμενος στις παγκόσμιες αγορές ομολόγων.

Το ένα ερώτημα που προκύπτει είναι το καλοπροαίρετο: σαν καλός έλληνας πολίτης, είμαι διατεθειμένος να πληρώσω αυτή την αύξηση των φόρων εφόσον προσδοκώ ότι η οικονομία θα σωθεί και η ανάπτυξη θα επιστρέψει σε υψηλούς ρυθμούς; Ποιος μου εγγυάται ότι το τελευταίο θα γίνει όταν η κρίση αφορά τόσο το χρέος όσο και την ανταγωνιστικότητα αλλά και την επιδείνωση του ισοζυγίου εξωτερικών συναλλαγών κ.ο.κ. και μάλιστα σε περίοδο παγκόσμιας κρίσης με υποψίες ύφεσης;

Μπράβο μας που το ρωτάμε αυτό. Το άλλο ερώτημα όμως είναι πιο υποψιασμένο: μα ποιος θα δανείσει το ελληνικό κράτος, με τι χρήματα και από πού τα βρήκε αυτά τα χρήματα; Εδώ το ζήτημα παίρνει λίγο παραπάνω ανάλυση. Βρισκόμαστε σε μια φάση του παγκόσμιου καπιταλισμού όπου πιάσαμε μια χρηματιστηριακή κορυφή (ή αλλιώς φούσκα για όποιον σκέφτεται με κύκλους και όχι με γραμμές) με υψηλές τιμές παγκοσμίως (και στην Ελλάδα). Οι τιμές αυξάνονται γιατί μόνο έτσι θα πραγματοποιηθούν κέρδη από τις αγοραπωλησίες χρηματιστηριακών μετοχών. Αγοράζω φθηνά, πουλάω ακριβά κ.ο.κ. και η τιμή της μετοχής θα ανεβαίνει. Αυτή η διαδικασία θα συνεχίζεται έως ότου οι τιμές θα έχουν γίνει τόσο υψηλές ώστε θα αρχίσουν να γεννιούνται φόβοι στην αγορά για την πτώση τους. Όποιος λοιπόν έχει μετοχές και προσδοκά πτώση της τιμής τους, αρχίζει να πουλάει τώρα που οι τιμές είναι ακόμα υψηλές. Αυτή η συμπεριφορά όμως δημιουργεί ένα τσουνάμι αντιδράσεων σε όσους κατέχουν χρηματιστηριακά προϊόντα των οποίων η τιμή αναμένεται να πέσει. Παρατηρείται τότε άνοδος της προσφοράς μετοχών και συνεπώς πτώση της τιμής τους που μπορεί να εξαπλωθεί ταχύτατα. Αυτό το φαινόμενο που παρότι αμφισβητήθηκε έντονα από κάποιους σύγχρονους οικονομολόγους, υποστηρικτές της θεωρίας της διασποράς κινδύνου (ότι δλδ η επένδυση σε πολλές μετοχές και χρηματιστηριακά προϊόντα σε πολλά μέρη της γης, ή αλλιώς ο παράδεισος της παγκοσμιοποίησης, μειώνει στο ελάχιστο τον κίνδυνο ενός χρηματοπιστωτικού κραχ) βλέπουμε να εκτυλίσσεται και σήμερα με εντυπωσιακά εκτεταμένο τρόπο. Αιτία (ή αφορμή για άλλους), το μπουμ στα αμερικανικά στεγαστικά δάνεια.

Τι σχέση έχουν τώρα τα αμερικάνικά στεγαστικά δάνεια με τα 28 δις που θα πρέπει να πληρώσουμε τα επόμενα χρόνια για να σώσουμε τη χώρα απο την ύφεση; Έχουν και παραέχουν. Ας κάνουμε αρχικά τον απλό και λογικό παραλληλισμό μεταξύ των αμερικανικών και των ελληνικών στεγαστικών δανείων. Και τα δύο γνώρισαν τεράστια αύξηση την τελευταία δεκαετία λόγω της υψηλής ρευστότητας που προσέφεραν οι ιδιωτικές τράπεζες των δύο χωρών σε πελάτες που ήθελαν να επενδύσουν ή να αγοράσουν κατοικία. Και τα δύο προήλθαν κυρίως από χρήμα που παράχθηκε στο εξωτερικό και μάλιστα από βιομηχανικούς και χρηματιστηριακούς παράγοντες των ίδιων χωρών που επένδυσαν στο «φθηνότερο» από άποψη κόστους (φόροι, εργασία, έλεγχοι, ενοίκια) εξωτερικό (παγκοσμίως για τις ΗΠΑ, Ινδία για την Αγγλία, Βαλκάνια και ανατολική Ευρώπη για την Ελλάδα).Και τα δύο περνάνε κρίση αυτή τη στιγμή λόγω της περικοπής τους και της αδυναμίας εξόφλησης από τους δανειζόμενους.

Ας σταθούμε λιγάκι σε αυτή τη περικοπή. Γιατί άραγε αυτές οι ιδιωτικές τράπεζες σταματάνε να χρηματοδοτούν τα δάνεια αυτά; Μα γιατί δεν τους συμφέρει πια, η εμπιστοσύνη στην διατραπεζική αγορά με την παρείσφρηση τόσων πολλών πολύπλοκών χρηματιστηριακών εργαλείων έχει μειωθεί στο ελάχιστο. Έχουν τα χρήματα (έπειτα και από την πώληση των μετοχών) αλλά φοβούνται να τα δανείσουν. Τα κρατάνε ως ρευστά διαθέσιμα λοιπόν όπως σοφά έδειξε ο Κέυνς για την κρίση του 1929. Και περιμένουν.. Τι άραγε περιμένουν; Μα μια πιο ασφαλή και προσοδοφόρα ευκαιρία δανεισμού. Και ποια είναι αυτή; Τα θυμάστε τα κρατικά ομόλογα που λέγαμε πριν με τα οποία η ελληνική και μια οποιαδήποτε κυβέρνηση θα δανειστεί για να χρηματοδοτήσει το bailout; Αυτό βέβαια δεν είναι κάτι καινούργιο. Τα τελευταία χρόνια το δημόσιο δανείζεται από ισχυρούς έλληνες αποταμιευτές του εσωτερικού και εξωτερικού. Οι οποίοι έχουν κάθε συμφέρον από αυτή τη συναλλαγή σε αντίθεση με εκείνους που πληρώνουν φόρους για την εξυπηρέτηση του χρέους. Αυτή είναι η Μόρντορ των ημετέρων του νέο-ελληνικού καπιταλισμού. (Το βιβλίο του Κώστα Βεργόπουλου «Η αρπαγή του πλούτου» είναι ο καλύτερος οικονομικός οδηγός).

Να λοιπόν από πού προέρχεται ο ανταγωνισμός στην παγκόσμια αγορά κρατικών ομολόγων, από ποια θα είναι η καλύτερη προσφορά για την επένδυση των παγκόσμιων αργούντων ρευστών διαθεσίμων. Ως γνωστόν, η Ελλάδα είναι σε δεινή θέση, θα πρέπει να δανειστεί με πολύ υψηλό επιτόκιο, άσε που οι επενδυτικοί οίκοι την κατατάσσουν στις χώρες με αδύναμη κυβέρνηση (όπως είναι π.χ. η Ταϋλάνδη). Αυτό μπορεί να οδηγήσει στις πόρτες του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, το οποίο έχει αποδείξει πόσο χαλαρά(…)μεταχειρίζεται τις χώρες με τις οποίες συνάπτει δάνεια. Γι αυτό το λόγο προτάθηκε αυτές τις μέρες στην βουλή από τον Ανδρουλάκη η δημιουργία κοινού ευρωομολόγου ούτως ώστε να μπορούν όλες οι χώρες, ακόμα και οι αδύναμες δημοσιονομικά μεσογειακές, να δανείζονται με ίσους όρους. Σε κάθε περίπτωση πάντως (ακόμα δλδ και αν όλες αυτές οι εξελίξεις είναι κατευθυνόμενες για την εξυπηρέτηση άλλων σκοπών π.χ. απενοχοποίηση της κυβέρνησης και ρίξιμο όλων των ευθυνών στο ΔΝΤ), εκείνο που έχει σημασία είναι ότι συστημικά, ο τρόπος διάσωσης των πραγματικών οικονομιών είναι κομμένος και ραμμένος στα μέτρα των διεθνών ιδιωτικών επενδυτικών (τραπεζικών και χρηματιστηριακών) οίκων. Αυτών δλδ που τόσα χρόνια μας φλόμωσαν στα δάνεια και δημιούργησαν την πιστωτική κρίση. Αυτό που προσπαθούν να μας επιβάλλουν ως μελλοντική λύση είναι η πηγή των μελλοντικών μας προβλημάτων.

Το ερώτημα που μένει να απαντηθεί είναι το πόσο θα διαρκέσει αυτό το αλισβερίσι χωρίς να έχουμε σοβαρές κοινωνικές διαταραχές μιας και γίνεται κατανοητό ότι η δημοσιονομική λιτότητα για την εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους γίνεται μόνιμη (και όχι βραχυχρόνια) παράμετρος της οικονομικής πολιτικής. Και ακόμη βαθύτερα, στα άδυτα του παγκόσμιου καπιταλισμού, ποιος πόλεμος άραγε να διεξάγεται;